| Ο Ευτύχης Μπιτσάκης αποδεδειγμένα πιστεύει στο διάλογο, στο δημόσιο διάλογο με τη συμμετοχή όλων των ρευμάτων της Αριστεράς |
|
Πριν από δύο εβδομάδες, ο Ευτύχης Μπιτσάκης δημοσίευσε σε όλες σχεδόν τις εφημερίδες της Αριστεράς άρθρο με τίτλο «Παρ’ όλα όσα, Αριστερά» [το άρθρο εδώ]. Σε όλες, πλην βεβαίως του Ριζοσπάστη, του οποίου το αυτί δεν ιδρώνει στις αγωνίες, ούτε στη δεοντολογία των «άλλων».
Ο Μπιτσάκης ζητάει από το σύνολο της Αριστεράς το αυτονόητο: ενότητα. Ενότητα, για να μπορέσει η Αριστερά να αντιμετωπίσει το Μνημόνιο, την Τρόικα, την επίθεση του κεφαλαίου στις κοινωνικές κατακτήσεις αιώνων. Γνωρίζει βεβαίως ο ίδιος ότι στο νέο πολυπολικό κόσμο, στον κόσμο του διεθνοποιημένου κεφαλαίου, των πολλαπλών αντιθέσεων και της πλανητικής απειλής, οι απαντήσεις δεν είναι ίδιες. Όπως δεν είναι ίδιες οι Αριστερές. Έχει πλήρη επίγνωση των διαιρέσεων, των ιδεολογικών και στρατηγικών ανταγωνισμών που διατρέχουν το σώμα της Αριστεράς. Και ο ίδιος δεν το παίζει υπεράνω· αντιθέτως, καταθέτει τη δική του ταυτότητα με αιχμηρό τρόπο. Έκκληση για πολιτική ενότητα κάνει, για αγωνιστική ενότητα υπεράσπισης του κόσμου της εργασίας. Δεν παριστάνει τον ανίδεο διανοούμενο που καταθέτει ηθικές εκκλήσεις εν αγνοία των υπαρκτών αντιθέσεων. Ο Μπιτσάκης ξέρει ότι το ΚΚΕ θα αδιαφορήσει και ότι ο Ριζοσπάστης δεν θα φιλοξενήσει το κείμενό του. Αυτάρκεις και περίκλειστοι οι ίδιοι, κάστρο, εκλογικά δικαιωμένοι όμως, αφού η μαχητικά ανθενωτική τους στάση δικαιώνεται στις κάλπες. Γιατί λοιπόν να εκτίθενται στην ψυχική δοκιμασία του ενδοαριστερού «διαλόγου» ή την ανθρωποφαγική «οικειότητα» των αριστερών μετώπων – του ΣΥΡΙΖΑ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ μη εξαιρουμένων; Καθαρίζουν με όλα αυτά δια της πολεμικής. Κι εδώ, βέβαια, βοηθάνε και οι «άλλοι». Ο κόσμος του ΚΚΕ, εξάλλου, τα μέλη, οι φίλοι, οι ψηφοφόροι, διαχρονικά δεν είναι συνηθισμένοι να βάζουν δύσκολα ερωτήματα στην καθοδήγηση (και όσοι βάζουν, συνήθως διαγράφονται). Για παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι η στρατηγική του ΚΚΕ είναι η δημιουργία βήμα-βήμα της δυαδικής κοινωνίας και ότι γι’ αυτό στήνει ΠΑΜΕ παντού: στα συνδικάτα, στους αγρότες, τώρα και στα πανεπιστήμια. Ας υποθέσουμε ότι θεωρεί τις κοινωνικές δομές εξαχρειωμένες, ταξικές παγίδες, θύλακες της αστικής ιδεολογίας και ότι γι’ αυτό φτιάχνει τις δικές του. Πώς συμβαδίζει η στρατηγική αυτή για την δυαδική κοινωνία με τη «μηδενική ισορροπία» των κοινωνικών αγώνων; Πώς γίνεται η πρωταρχική κοινωνική συσσώρευση (των οργανωμένων του δυνάμεων) να έχει και αυτή με τη σειρά της μηδενικό άθροισμα; Κέντρο διερχομένων ο κομματικός ιστός; Το ΚΚΕ δεν ταλαντεύτηκε ούτε στιγμή εκείνη την περίοδο. Ταυτίστηκε με το μπλοκ εξουσίας σε επιθέσεις όχι μόνο εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και κατά της νεολαιίστικης εξέγερσης. Μερικές φορές μάλιστα πρωτοστάτησε παρέα με τον ΛΑΟΣ στην κατασυκοφάντηση τους. Η στάση αυτή του ΚΚΕ δεν είχε να κάνει τόσο με την πολιτική μισαλλοδοξία ή την ιδεολογική δυσανεξία του έναντι της άλλης Αριστεράς: το διακύβευμα ήταν η πρωτοκαθεδρία στην Αριστερά και η δια των εκλογικών ποσοστών πιστοποίησή της. Ένας ριζοσπαστικός πόλος στα αριστερά του ΚΚΕ, και μάλιστα σε συνομιλία με τα κινήματα και τις κοινωνικές αντιστάσεις, έστελνε αυτόματα τη στρατηγική του στα αζήτητα. Ο Μπιτσάκης γνωρίζει την λογική του ΚΚΕ από τα μέσα. Γνωρίζει ότι οι εκκλήσεις ενότητας, όπως αυτή που κατατίθεται στο άρθρο του, το αφήνουν παγερά αδιάφορο – και μάλιστα σε περιόδους ύφεσης των αγώνων. Στους «άλλους» απευθύνεται: στον ΣΥΡΙΖΑ και τον Συνασπισμό, στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, στο Μέτωπο, στο Βήμα Διαλόγου. Αναρωτιέται, δικαίως, πώς είναι δυνατόν οι στρατηγικές διαφορές των συνιστωσών της Αριστεράς να μην επιτρέπουν την κοινή δράση και τον διάλογο για τα «μεγάλα»: τη διέξοδο από την κρίση, τη στρατηγική. Θεωρεί ως λογικός αριστερός ότι τα κεκτημένα – δηλαδή η καταδίκη και ο αγώνας κατά του Μνημονίου, όπως και η επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους-, αποτελούν την επαρκή πολιτική βάση για τους ενωτικούς αγώνες, όπως και για τον δημόσιο διάλογο. Αντιθέτως, δεν θεωρεί ιδιαίτερα αξιόλογες τις «συνολικές» απαντήσεις από τη μεριά των τμημάτων της Αριστεράς. Για την ακρίβεια τις θεωρεί «επιστημονικά αθεμελίωτες», ότι δεν πατάν στέρεα σε κάποια στρατηγική πρόταση. Ο Ευτύχης Μπιτσάκης αποδεδειγμένα πιστεύει στο διάλογο, στο δημόσιο διάλογο με τη συμμετοχή όλων των ρευμάτων της Αριστεράς. Χαρακτηριστικά, τις μέρες που στηνόταν το Βήμα Διαλόγου, ήταν από τους λίγους που απεύθυνε πρόσκληση συμμετοχής σε ανθρώπους που δεν είχαν καταγωγή από το ΚΚΕ, όπως και δεν θεωρούσε προαπαιτούμενο τη συμφωνία για έξοδο από το ευρώ και την Ε.Ε. Κρίνοντας από τις υπογραφές, αλλά και από τη σύνθεση των πάνελ στις εκδηλώσεις του Αριστερού Βήματος, μάλλον πρέπει να είναι σχετικά μόνος. Από την άλλη, όπως προείπαμε, δεν κρύβει τη δική του ιδεολογική ταυτότητα. Αντιθέτως την τονίζει μαχητικά. Δεν θεωρεί ότι τα ρεύματα της Αριστεράς έχουν όλα δίκιο. Δεν διστάζει μάλιστα να είναι «πολεμικός» απέναντι στο ευρωκομμουνιστικό ρεύμα: «αυτοί, δέσμιοι ακόμη της αόριστης και καταστροφικής ιδεολογίας του ευρωκομμουνισμού και του ασαφούς ευρωπαϊσμού, δεν ασχολούνται με θέματα «στρατηγικής»». Στην πραγματικότητα ανασύρει από τις ιδεολογικές του αποσκευές την πολεμική απέναντι στον «δεξιό ευρωκομμουνισμό»: εκείνον του Κύρκου και του Καρίγιο. Ενδεχομένως δεν γνωρίζει άλλο. Μόνο που, θέτοντας ως επείγουσα προτεραιότητα τη θεωρητική συζήτηση για την καπιταλιστική κρίση, τη στρατηγική της Αριστεράς και την κομμουνιστική ουτοπία, θέλοντας και μη είναι υποχρεωμένος να διαλεχτεί με το ευρωκομμουνιστικό ρεύμα. Με το ρεύμα του αριστερού ευρωκομμουνισμού για την ακρίβεια, διότι το άλλο ενσωματώθηκε στη σοσιαλδημοκρατία. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση που προτείνει ο Μπιτσάκης πολώνεται εξαρχής σε δύο σχολές σκέψης – στην πραγματικότητα: σε δύο διαφορετικές στρατηγικές. Στην εθνοκεντρική (όπου υπάγεται ο Μπιτσάκης) και στην ευρωπαϊκή-διεθνιστική. Κι αυτό, χωρίς να εντοπίζονται αποκλειστικά εδώ οι διαφωνίες. Μέσα από τις γραμμές του ίδιου άρθρου, ο Μπιτσάκης αναμοχλεύει σοβαρά ιδεολογικά ζητήματα προς επίλυση: τις θεωρίες της εξάρτησης, της αυτοδύναμης ανάπτυξης (σε ένα διεθνοποιημένο κόσμο), την εργαλειακή προσέγγιση του κράτους, τα ζητήματα της κυριαρχίας και της επιβολής. Ζητήματα που οι σημερινοί ευρωκομμουνιστές δίνουν διαφορετικές απαντήσεις, με άλλα αναλυτικά εργαλεία, τους οποίους είναι αδύνατον να προσπεράσεις, όχι μόνο γιατί αποτελούν μια σημαντική ομάδα με πλούσια θεωρητική δουλειά, οργανικοί διανοούμενοι της Αριστεράς οι περισσότεροι, αλλά γιατί είναι μέρος ενός παγκόσμιου θεωρητικού ρεύματος με κοινές παραδοχές για τα ζητήματα της μετάβασης και του κράτους. Για όλα αυτά όμως θα έχουμε την ευκαιρία να τα πούμε περισσότερο αναλυτικά και με πολλές αφορμές την επομένη. Η συζήτηση έτσι και αλλιώς έχει αρχίσει. |
Filed under: Χάρης Κωνσταντάτος | Ετικέτες: στρατηγικη, ΚΚΕ, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Συνασπισμός, ΣΥΡΙΖΑ, αυτοδιοίκηση, εκλογές, ιδεολογια, κινήματα, οικολογια
ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΥ
Έχουμε πλέον μπει στην προεκλογική περίοδο για τις αυτοδιοικητικές εκλογές του Νοέμβρη. Όπως είναι γνωστό, η «δική μας» αριστερά, ανανεωτική, ριζοσπαστική και οικολογική, μέσα από αναταράξεις και παλινωδίες, χαράζει την εκλογική τακτική της. Αν και μοιάζει να συναινούμε στις γενικές προτεραιότητες και τα κεντρικά επίδικα αυτής της πολιτικής μάχης (αποδοκιμασία των αντικοινωνικών μέτρων της κυβέρνησης του Μνημoνίου, κριτική στον Καλλικράτη, διαμόρφωση πλατιών κοινωνικών και πολιτικών μετώπων, αξιοποίηση υπαρχόντων αυτοδιοικητικών και κινηματικών συλλογικοτήτων) συχνά… χανόμαστε όταν πρέπει αυτές να μεταφραστούν σε επιλογές συμμαχιών ή προσώπων.
ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΜΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
Μία μέρα πριν τις εκλογές ο Γιάννης Βούλγαρης σε άρθρο του στα «Νέα» δικαίως διαπιστώνει ότι η νέα κυβέρνηση έχει δημιουργήσει στον κόσμο ελπίδες ότι θα ανατρέψει την πορεία στην οποία έβαλε τη χώρα η κυβέρνηση του Καραμανλή. Η νέα ηγεσία, όπως πολύ σωστά επισημαίνει, «δεν θα κριθεί σε δρόμο ταχύτητας, αλλά σε δρόμο ημιαντοχής». Σημειώνει δε ότι «το μέλλον της Ελλάδας δεν εξαρτάται μόνο από τη σταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών», «εξαρτάται πρωτίστως από τη μεταρρύθμιση του συνολικού ‘συστήματος Ελλάδα’ έτσι ώστε να αναβαθμιστεί μακροπρόθεσμα η παραγωγικότητα, η ανταγωνιστικότητα, η ποιότητα της κοινωνίας, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος.
TOY ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ
Κυκλοφόρησε πρόσφατα, από τις κομματικές εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, ο τόμος με τίτλο Η Διεθνής Οικονομική Κρίση και η Θέση της Ελλάδας –Οι Θέσεις του ΚΚΕ. Μας δίνεται έτσι η ευκαιρία να γνωρίσουμε τις σχετικές τοποθετήσεις του ΚΚΕ με τον πιο επίσημο τρόπο, στο μέτρο που το βιβλίο περιέχει τα υλικά της ημερίδας για την οικονομική, που διοργάνωσε η ΚΕ του κόμματος τον περασμένο Μάϊο.
ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ
Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι καπιταλισμός.
Ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι το ακριβώς αντίθετο.
Ρωσικό ανέκδοτο
Όποιος κάνει τον κόπο να διαβάσει τις θέσεις του ΚΚΕ για τα όσα συνέβησαν στον πρώην «υπαρκτό», ακόμη κι αν πρόκειται για άνθρωπο ιδιαίτερα υποψιασμένο σχετικά με τις παροιμιώδεις ανεπάρκειες αυτού του πολιτικού φορέα, δεν μπορεί παρά να εκπλαγεί. Η «ανάλυση» δεκαετιών «οικοδόμησης» και «αποικοδόμησης» πραγματοποιείται χωρίς ούτε μία αναφορά σε τάξεις –ούτε μία!. Έστω, για ξεκάρφωμα. Είναι πάντα κάποιοι οπορτουνιστές –άτομα ή ομάδες ατόμων, χωρίς κανένα κοινωνικό προσδιορισμό, που προδίδουν την υπόθεση. Φανερά, για τους συντάκτες των θέσεων, ο μαρξισμός, με την επιμονή του στην ταξική πάλη ως κινητήρια δύναμη της ιστορίας, συνιστά το περισσότερο ακατάλληλο εργαλείο για την αποτίμηση του τι και πώς συνέβη. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, ο τύπος της «ανάλυσης» αποκαλύπτει πράγματα ενδιαφέροντα. Η ενασχόληση αποκλειστικά με πράξεις και παραλείψεις προσώπων, που επέδρασαν πράγματι στις εξελίξεις, προκύπτει εύλογα. Η εξουσιοφρένεια αυτής της πολιτικής παράταξης, η ανάγκη της να αποκρύψει το προφανές, πως, δηλαδή, στη «χώρα των σοβιέτ», σοβιέτ δεν υπήρχαν από δεκαετίες, πως η δημοκρατία, στις στοιχειώδεις εκδοχές της, ήταν πιο απούσα κι από τον Θεό ανάμεσά μας, νομοτελειακά (sic!) την οδηγεί στη σταλινολατρεία ή στη γκορμπατσοφαπαίχθεια. Όταν οι μάζες είναι απλοί διεκπεραιωτές της ιστορίας, ποίμνια ή αναλώσιμα κατά περίπτωση, τα άτομα ως υπέρτατοι πατεράδες ή πληρωμένοι πράκτορες του ιμπεριαλισμού τα κάνουν όλα.
Δεν θα μείνω άλλο σ’ αυτό. Το να κάνεις επ’ αυτού κριτική στο ΚΚΕ είναι σα να κλέβεις εκκλησίες. Και θα πρέπει να αποφεύγουμε τα εύκολα. Γιατί έχουμε ως αριστεροί πραγματικά πολλά δύσκολα να αντιμετωπίσουμε. Όχι ως θεωρητικό αποκλειστικά έργο, αλλά πρωτίστως ως πολιτική υποχρέωση. Το ξεκαθάρισμα σχετικά με το τι συνέβη με το πρώτο σοσιαλιστικό πείραμα στην ιστορία είναι όρος για την πολιτική ανάταξη των αριστερών δυνάμεων.
* * *
Είναι γνωστό –και επισημάνθηκε εκ νέου με το πρώτο τμήμα του αφιερώματος του Εντός Εποχής- πως υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκτιμήσεις σχετικά με την φύση των ανατολικών καθεστώτων. Σοσιαλιστικά, μεταβατικά μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, το ίδιο αλλά «εκφυλισμένα» εργατικά κράτη, γραφειοκρατικά-κολλεκτιβιστικά, κρατικοκαπιταλιστικά, ένα φάσμα απόψεων εξαιρετικά αποκλίνον εμφανίζεται.
Από την άποψη της μαρξιστικής θεωρίας, είναι δεδομένο πως το καθοριστικό κριτήριο για τον κοινωνικό χρακτηρισμό ενός σχηματισμού είναι οι σχέσεις παραγωγής, που αποτελούν το βασικό στοιχείο της υποδομής του. Εδώ, με όλες τις αποκλίσεις, οι αριστεροί δεν μπορεί παρά να συμφωνούν κατ’ αρχήν. Βέβαια, το δυστυχές γεγονός πως το Κεφάλαιο σταματάει ακριβώς στο σημείο, όπου ο Μαρξ θα ξεκινούσε την συστηματική ανάπτυξη της θεωρίας του για τις κοινωνικές τάξεις αφαιρεί ένα εργαλείο που θα ήταν πολύ χρήσιμο για τη συζήτηση που κάνουμε. Ας βασιστούμε, λοιπόν, καταρχήν στις σχετικές διατυπώσεις του Νίκου Πουλαντζά, που μου φαίνονται συνεκτικές και πλήρεις.
Γράφει ο Πουλαντζάς: «Οι σχέσεις παραγωγής, σε μια ταξική κοινωνία, συγκροτούνται με μια διπλή σχέση, που περιλαμβάνει τις σχέσεις των ανθρώπων με την φύση κατά την υλική παραγωγή. Οι δύο σχέσεις είναι σχέσεις των φορέων της παραγωγής με το αντικείμενο και με τα μέσα της εργασίας και, συνακόλουθα, σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, σχέσεις ταξικές. Οι δύο αυτές σχέσεις αφορούν έτσι: α) τη σχέση που έχει ο μη εργαζόμενος (ο ιδιοκτήτης) με το αντικείμενο και με τα μέσα της εργασίας και β) τη σχέση του άμεσου παραγωγού (ή του άμεσου εργαζόμενου) με το αντικείμενο και τα μέσα της εργασίας. Έχουν δε δύο πλευρές:
Α. την οικονομική κυριότητα: με τον όρο αυτό εννοούμε τον πραγματικό οικονομικό έλεγχο των μέσων παραγωγής, δηλαδή, τη δυνατότητα να προορίζεις τα μέσα παραγωγής σε ορισμένες χρήσεις και να διαθέτεις έτσι τα παραγόμενα προϊόντα.
Β. την κατοχή: εννοούμε εδώ την ικανότητα να βάζεις σε λειτουργία τα μέσα παραγωγής, δηλαδή να ελέγχεις την εργασιακή διαδικασία.
[…]
[Η] κυριότητα υποδηλώνει την πραγματική οικονομική κυριότητα, τον πραγματικό έλεγχο των μέσων παραγωγής και διακρίνεται από τη νομική κυριότητα, όπως αυτή καθιερώνεται από το Δίκαιο… Το Δίκαιο βέβαια επικυρώνει γενικά την οικονομική κυριότητα: αλλά συμβαίνει οι μορφές νομικής κυριότητας να μην συμπίπτουν με την πραγματική οικονομική κυριότητα. Στην περίπτωση αυτή, η οικονομική κυριότητα παραμένει καθοριστική ως προς την οριοθέτηση των κοινωνικών τάξεων, δηλαδή ως προς τον προσδιορισμό της κυρίαρχης –εκμεταλλεύτριας τάξης.
[Η] δεύτερη σχέση, η σχέση μεταξύ των άμεσων παραγωγών –των εργαζομένων- και των μέσων και του αντικειμένου της παραγωγής, είναι εκείνη που προσδιορίζει, στο πλαίσιο των σχέσεων παραγωγής, την τάξη που υφίσταται την εκμετάλλευση.
[…]
Αντίθετα [από τους προκαπιταλιστικούς], στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, οι άμεσοι παραγωγοί –η εργατική τάξη- έχουν τελείως αποστερηθεί την κατοχή των μέσων τους εργασίας, που τα κατέχει ο κεφαλαιούχος. Πρόκειται, δηλαδή, για μιαν ολοκληρωμένη μορφή αποκοπής των εργαζομένων από τα μέσα τους παραγωγής, γεγονός που καθορίζει την εμφάνιση αυτού που ο Μαρξ ονομάζει «απογυμνωμένο εργάτη». Ο εργάτης δεν κατέχει παρά μόνο την εργατική του δύναμη, που την πουλάει. Αυτή η αποφασιστική, στο επίπεδο των παραγωγικών σχέσεων, αλλαγή της θέσης των άμεσων παραγωγών μετατρέπει την ίδια την εργατική δύναμη σε εμπόρευμα και γενικεύει την εμπορευματική παραγωγή.
[…]
Από … τον κυρίαρχο ρόλο των σχέσεων παραγωγής πάνω στις παραγωγικές δυνάμεις και τη διαδικασία της εργασίας απορρέει ο ουσιαστικός ρόλος των πολιτικών και ιδεολογικών σχέσεων στο δομικό προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων. Οι σχέσεις παραγωγής και οι σχέσεις που τις συνθέτουν (οικονομική κυριότητα/κατοχή) εκφράζονται με τη μορφή εξουσιών που απορρέουν απ’ αυτές, δηλαδή με ταξικές εξουσίες. Σαν τέτοιες, οι εξουσίες αυτές συνδέονται οργανικά με τις πολιτικές και ιδεολογικές σχέσεις που τις καθιερώνουν και τις νομιμοποιούν. Οι σχέσεις αυτές δεν επιπροσθέτονται απλώς στις προϋπάρχουσες σχέσεις παραγωγής, αλλά είναι και οι ίδιες παρούσες με ειδική για κάθε τρόπο παραγωγής μορφή, στη διαμόρφωση των σχέσεων παραγωγής. Η διαδικασία παραγωγής και εκμετάλλευσης είναι συγχρόνως διαδικασία αναπαραγωγής των πολιτικών και ιδεολογικών σχέσεων κυριαρχίας/υποταγής…».
* * *
Αξιοποιώντας τις διατυπώσεις που προηγήθηκαν μπορούμε να φθάσουμε σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα σε ό,τι αφορά την ταξική φύση των «υπαρκτών σοσιαλισμών».
Πρώτα απ’ όλα, είναι δεδομένο πως στους σχηματισμούς αυτούς είχαμε ένα διευρυμένο προλεταριάτο, που από την άποψη του ουσιώδους, δηλαδή της σχέσης του με το αντικείμενο και τα μέσα της εργασίας του δεν διέφερει σε τίποτε από το δυτικό του αντίστοιχο. Πράγματι, οι άμεσοι παραγωγοί –εργαζόμενοι στερούνταν τόσο την οικονομική κυριότητα, δηλαδή την πραγματική δυνατότητα να καθορίζουν την χρήση των μέσων παραγωγής και την διάθεση των παραγόμενων προϊόντων όσο και την κατοχή, δηλαδή τη δυνατότητα να βάζουν σε λειτουργία τα μέσα παραγωγής, να ελέγχουν, συνεπώς, την εργασιακή διαδικασία στην οποία συμμετείχαν. Η διατήρηση της μισθωτής σχέσης –καλύτερα, η τεράστια ανάπτυξή της- επί «υπαρκτού» είναι ισχυρός δείκτης του εκμεταλλευτικού χαρακτήρα του συστήματος. Ο «απογυμνωμένος εργάτης», που τόσο προσιδιάζει στον καπιταλισμό σύμφωνα με το Μαρξ, ήταν ο αποκλειστικός τύπος άμεσου παραγωγού και δεν είχε στην κατοχή του παρά μόνο την εργατική του δύναμη. Η πώλησή της ήταν αναγκαίος όρος για την επιβίωση και την αναπαραγωγή του. Η εργατική δύναμη, συνεπώς, ήταν εμπόρευμα και κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί κάτι διαφορετικό: ο λαϊκισμός –εργατισμός του κυρίαρχου ιδεολογικού λόγου φρόντιζε γι’ αυτό στιγματίζοντας όσους αμφισβητούσαν την κατάσταση ως αντικοινωνικά στοιχεία.
Επιπρόσθετα, η έλλειψη στοιχειωδών ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων έκανε ώστε, στο πλαίσιο της επιχείρησης, το διευθυντικό δικαίωμα να παίρνει ακραίες διαστάσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η σοβιετική εργατική τάξη, για πολλές δεκαετίες αποτέλεσε μια από τις πιο καταπιεσμένες και εκμεταλλευόμενες κοινωνικές τάξεις στη νεότερη ιστορία. Κι αυτό ισχύει ακόμη κι αν δε βάλουμε στο λογαριασμό την ακραία καταδίωξη και ανελευθερία –τα στρατόπεδα εργασίας, τα γκουλάγκ, τις εκτελέσεις εκατομμυρίων ανθρώπων. Ισχύει ακόμη και αν δεν τονίσουμε το δεσποτισμό της μονοπρόσωπης διεύθυνσης, τα εσωτερικά διαβατήρια που μηδένιζαν τη δυνατότητα για «ελεύθερη» αναζήτηση εργασίας και τα βιβλιάρια εργασίας που έκαναν παράπτωμα με μεγάλες επιπτώσεις την απουσία από την εργασία ή την καθυστέρηση στη βάρδια. Η έλλειψη της δημοκρατίας έφθανε γι’ αυτό.
Η διατύπωση του Πουλαντζά προηγουμένως για το ουσιαστικό ρόλο των πολιτικών και ιδεολογικών σχέσεων στον ίδιο το δομικό προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων παίρνει έτσι το βάρος που της αντιστοιχεί και υποσημειώνει τον ειδικό τρόπο με τον οποίο αναπαράγονταν οι σχέσεις κυριαρχίας/υποταγής μέσω της διαδικασίας παραγωγής και εκμετάλλευσης. Δεδομένου πως η οικονομική κυριότητα, ο πραγματικός οικονομικός έλεγχος των μέσων παραγωγής, ανήκε με συλλογικό τρόπο στους «κατόχους» των διευθυντικών λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού και του κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού η σχέση των βασικών «δρώντων» στο οικονομικό πεδίο αποκτούσε άμεσα πολιτικό χαρακτήρα κι έτσι έκανε πολύ δύσκολη την τήρηση και των στοιχειωδών τυπικών δημοκρατικών προϋποθέσεων, που ισχύουν ιστορικά στο δυτικό καπιταλισμό. Γι’ αυτό και πάντοτε οι προσπάθειες «φιλελευθεροποίησης» των καθεστώτων αυτών οδηγούσαν σε μη διαχειρίσιμες ανισορροπίες.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ζήτημα της μισθωτής εργασίας. Όπως ήδη σημειώθηκε ο σοβιετικός εργάτης δεν είχε στην κατοχή του τίποτε πέρα από την εργατική του δύναμη, εμφανιζόμενος ως τυπικό παράδειγμα άμεσου παραγωγού «φτιαγμένου για την καπιταλιστική εποχή», ολοκληρωτικά αποστερημένου από τα μέσα της εργασίας του. Όσοι ισχυρίζονται πως η εργατική του δύναμη δεν ήταν εμπόρευμα στο μέτρο που δεν είχαμε, στις σοβιετικές συνθήκες, καπιταλιστικού τύπου αγορά εργασίας μπερδεύουν ασύγγνωστα από θεωρητική άποψη το εμπόρευμα με την «ελεύθερη» διάθεσή του από τον κάτοχο. Πράγματι, ο αναγκαστικός πολιτικός αυταρχισμός του συστήματος δεν επέτρεψε ποτέ μετά το 1928 συλλογική ή άλλη διαπραγμάτευση στο μέτρο που οι μισθοί καθορίζονταν από το κράτος και τους διευθυντές, αλλά το να χρησιμοποιείται αυτό το στοιχείο προκειμένου να υποστηριχθεί ο μη-εμπορευματικός χαρακτήρας της εργατικής δύναμης είναι στο όριο της ασυναρτησίας. Ο σοβιετικός εργάτης είχε, όπως και ο δυτικός, την ελευθερία που αντιστοιχούσε στην θέση του στις σχέσεις παραγωγής: «απελευθερωμένος» από τα μέσα παραγωγής, αλλά και τα μέσα της άμεσης εργασίας του, είχε απολύτως την ελευθερία να δουλέψει για τα αφεντικά του ή να πεθάνει από την πείνα.
Μπορούμε, όμως, να μιλάμε για αφεντικά; Έχουμε το δικαίωμα να θεωρούμε τα διευθυτικά και ανώτερα κρατικά-κομματικά στρώματα ως εκμεταλλευτικά; Ή είναι περισσότερο κοντά στην πραγματικότητα η άποψη που, με όλες τις παραλλαγές της, τα θεωρεί ως παρασιτικά, η ύπαρξη και επικράτηση των οποίων οφείλετο στις συγκεκριμένες συνθήκες υπό τις οποίες πραγματοποιήθηκε η επανάσταση και σε όσα επακολούθησαν;
Νομίζω πως η τελευταία άποψη, παρ’ όλο που τόσο ο Τρότσκι όσο και ο Μαντέλ έχουν συνεισφέρει πάρα πολλά και πολύ σημαντικά στην συγκεκριμένη ανάλυση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αποδείχτηκε εσφαλμένη ακριβώς εκεί που θεωρούσε η ίδια πως είναι το δυνατό της σημείο. Πολύ συχνά οι υποστηρικτές της έδειχναν πως οι αντίπαλοί τους από θεωρητική άποψη οπαδοί της θεωρίας του κρατικού καπιταλισμού , από τον Κλιφ ως τον Μπετελέμ, ή της «διευθυντικής επανάστασης», από το Ρίτσι ως τον Μπάρναμ, αδυνατούσαν να αντιληφθούν πόσο ήταν ανέφικτο να παλινορθωθεί ο «τυπικός καπιταλισμός» στις χώρες αυτές χωρίς κοινωνική αντεπανάσταση, που θα συναντούσε καθολική αντίσταση από μέρους της εργατικής τάξης, η οποία, παρ’ όλο τον εκφυλισμό του, αντιμετώπιζε το κράτος ως εργατικό, ως «δικό της» κατά μια ισχυρή έννοια. Η ιστορία μίλησε επ’ αυτού. Ο «τυπικός καπιταλισμός» αποκαταστάθηκε ευκολότατα με πέρασμα της κρατικής ιδιοκτησίας στα χέρια των ατομικών καπιταλιστών, που δεν ήταν προφανώς άλλοι από τους, προηγούμενα, «παρασιτούντες γραφειοκράτες»[1] και χωρίς ούτε πέντε εργάτες να αντισταθούν σε αυτό.
Η ιστορική αυτή ετυμηγορία δεν λύνει, βέβαια, το θεωρητικό πρόβλημα σχετικά με την κοινωνική φύση των «υπαρκτοσοσιαλιστικών» καθεστώτων, κλίνει, ωστόσο, την πλάστιγγα προς την αντίθετη πλευρά από εκείνη των ερμηνειών περί εργατικού κράτους, εκφυλισμένου ή όχι. Δίνει το βάρος που αντιστοιχεί στη διαπίστωση του Λένιν –στον ορισμό του για τις κοινωνικές τάξεις- πως η νομική καθιέρωση των σχέσεων παραγωγής δεν είναι καθοριστική για το περιεχόμενο των τελευταίων: άλλο καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής κι άλλο ατομική ιδιοκτησία. Οι νομικές μορφές της ιδιοκτησίας δεν πρέπει να συγχέονται με τις πραγματικές ταξικές σχέσεις –οι πρώτες είναι απλώς ένα παράγωγο δεδομένο, που εκφράζει τις υποκείμενες σχέσεις παραγωγής. Όπως σημειώνει παραπάνω ο Πουλαντζάς, είμαστε, επί ποινή ολοκληρωτικής σύγχυσης, διακρίνουμε αυστηρά μεταξύ οικονομικής-πραγματικής κυριότητας των μέσων παραγωγής και της νομικής αντίστοιχης.
Και, επιπλέον, υποδεικνύει πως η σχεσιακή αντίληψη που υπόκειται στη μαρξιστική θεωρία της ιστορίας οδηγεί βάσιμα στην ιδέα πως, όπου εμφανίζεται μισθωτή εργασία και το εμπόρευμα εργατική δύναμη είναι λογικό να αναμένεται και ο άλλος πόλος της σχέσης, το κεφάλαιο. Οι μέχρι σήμερα διατυπωμένες θεωρίες του κρατικού καπιταλισμού δεν είναι επαρκώς ικανοποιητικές, κατά τη γνώμη μου. Νομίζω, όμως, πως ακολουθώντας το δρόμο που αυτές ανοίγουν είναι πιθανότερο να βρούμε τη μαρξιστική θεωρητική απάντηση στο καίριο -και από πολιτική άποψη- ερώτημα για την κοινωνική φύση των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Αυτό που είναι απολύτως βέβαιο, ωστόσο, είναι πως όλα τούτα δεν είχαν καμιά σχέση με το σοσιαλισμό –κουτσό, λειψό ή στραβό. Το σοβιετικό κράτος ήταν, περισσότερο και από τα τυπικά καπιταλιστικά, αντίθετο του κράτους-κομμούνα των συμβουλίων, που υπήρξε ο στόχος της μεγάλης ρωσικής επανάστασης. Και ο σοσιαλισμός δεν είναι μορφή ιδιοκτησίας, αλλά η δημοκρατία άμεσα και παντού. Εργατικό κράτος χωρίς εργατική δημοκρατία είναι αδύνατο να υπάρξει –πόσο μάλλον για εξήντα χρόνια. Θα επανέλθω…
[1] Ένας έμμεσος δείκτης της ταξικής δομής μιας κοινωνίας είναι και η κοινωνική κινητικότητα. Από αυτήν την άποψη είναι χαρακτηριστικό πως, κατά τη δεκαετία του ’80, η πιθανότητα ένας εργάτης να γίνει διευθυντής ήταν 15 φορές μεγαλύτερη στη Γαλλία, 3 φορές στην Ιαπωνία και 5 φορές στις ΗΠΑ σε σχέση με την ΕΣΣΔ. Σε ό,τι αφορά τη σχέση εισοδηματικών μεριδίων ανάμεσα στο ανώτερο και στο κατώτατο δέκατο του πληθυσμού ήταν το 1946 η χειρότερη στον αναπτυγμένο κόσμο, ενώ προς το τέλος ήταν ίδια με τις ΗΠΑ. Αυτοί οι έμμεσοι δείκτες είναι αρκετά χαρακτηριστικοί σε σχέση με το αν η περίφημη νομενκλατούρα μπορεί να χαρακτηριστεί τάξη ή όχι. Η σταθερότητα και η εισοδηματική της θέση, μεταξύ άλλων, οδηγεί προς το πρώτο.
Filed under: Αγγελος Τσεκερης | Ετικέτες: στρατηγικη, ΚΚΕ, δημοκρατια, ευρωκομμουνισμος, κομμουνισμος
ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΣΕΚΕΡΗ
Η τριτοδιεθνιστική παράδοση του ΚΚΕ το έχει προικίσει με ορισμένα πολύ διακριτά χαρακτηριστικά. Το ένα είναι η συνετή και πειθαρχημένη στάση του απέναντι στον «ταξικό εχθρό» και τους πολιτικούς του εκφραστές. Στάση που παίρνει πολύ συχνά την μορφή ανέξοδης διαμαρτυρίας ή ελεγχόμενης επαναστατικής γυμναστικής, προκειμένου να μην ξεφύγει από τον έλεγχο η «ταξική σύγκρουση», να μην εκτραπεί το οργανωμένο σχέδιο ανατροπής του καπιταλισμού, να μη δοθεί λαβή για χτυπήματα από τον αντίπαλο, να μην απομονωθεί το εργατικό κίνημα από τα –άκρως συντηρητικά– μεσαία στρώματα. Το δεύτερο είναι η απόλυτη ιδεολογική εχθρότητα απέναντι σε κάθε άλλη αριστερή δύναμη, οργανωμένη ή κινηματική. Όσο πιο κοντά στο ΚΚΕ βρίσκεται κάποιος τόσο πιο επικίνδυνος σοβαρός αντίπαλος θεωρείται. Τέλος, το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η απόλυτη προσήλωση στο καθοδηγητικό κέντρο, ακόμα και σήμερα, που το κέντρο αυτό δεν υφίσταται.
Η εξάρτηση από το ΚΚΣΕ
Η πρώτη και τελευταία σύγκρουση του ΚΚΕ με το διεθνές καθοδηγητικό κέντρο έγινε από τον Ζαχαριάδη και την πλειοψηφία της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης τις παραμονές του ιστορικού 20ού Συνεδρίου. Η εντυπωσιακή ανατροπή του Ζαχαριάδη από την ίδια του την Κεντρική Επιτροπή, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τον ακολουθούσε τυφλά σε κάθε εκτροπή, εδραίωσε μια ισχυρή εξάρτηση του ΚΚΕ από το ΚΚΣΕ, που δεν διαταράχτηκε ποτέ μέχρι τη διάλυση του τελευταίου. Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ διαλύθηκαν το 1958 οι παράνομες κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ (και μάλιστα, όπως υποστηρίζεται από στελέχη της εποχής, προκειμένου να διευκολυνθεί η εμπορική προσέγγιση της Σοβιετικής Ένωσης με την Ελλάδα). Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ εξορίστηκε και πέθανε στη Σιβηρία ο Ζαχαριάδης, χωρίς να έχει παραβεί κάποιον νόμο του σοβιετικού κράτους και χωρίς να είναι καν σοβιετικός πολίτης. Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ εξαφανίστηκε από το προσκήνιο ο Κολιγιάννης –ο οποίος μάλιστα δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα, παρότι απέκτησε αυτό το δικαίωμα ως πολιτικός πρόσφυγας– και αντικαταστάθηκε αιφνιδιαστικά από τον Χαρίλαο Φλωράκη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το ζήτημα της απόλυτης εξάρτησης από τους Σοβιετικούς δεν υπάρχει στην ατζέντα της βαθύτατης εσωκομματικής διαίρεσης, η οποία οδήγησε στη διάσπαση του 1968, παρά μόνο μεμονωμένα, δειλά και περιστασιακά. Για παράδειγμα, το ζήτημα των μαζικών συστηματικών διώξεων που υπέστησαν από το σοβιετικό καθεστώς οι αγωνιστές της Τασκένδης, ως πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τη δημοκρατία δεν απασχόλησε κανέναν απολύτως στο εσωτερικό ή το εξωτερικό, εκτός ίσως από τον Μίκη Θεοδωράκη. Και η αμφισβήτηση της Σοβιετικής Ένωσης άρχισε μόνο όταν η ομάδα των στελεχών που αποκλείστηκε από την 12η Ολομέλεια απέτυχε να αποσπάσει το χρίσμα των Σοβιετικών και κινήθηκε προς τους ευρωκομμουνιστές της Δυτικής Ευρώπης. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο Δ. Παρτσαλίδης υπήρξε το στέλεχος που είχε μακράν τις στενότερες σχέσεις με τους Σοβιετικούς στην ιστορία του ΚΚΕ, σχέσεις που παρέμειναν αδιατάρακτες καθ’ όλη τη διάρκεια της σταλινικής αλλά και της χρουτσοφικής περιόδου.
Η διάσπαση του ’68 και η συγκρότηση του ΚΚΕ εσωτερικού εντός του ευρωκομμουνιστικού ιδεολογικού ρεύματος εδραιώνει ακόμα περισσότερο την εξάρτηση του ΚΚΕ από τη Σοβιετική Ένωση. Η μακρά παραμονή της ηγεσίας στην προσφυγιά ίσως παίζει κάποιον ρόλο. Αυτό όμως είναι κάτι που ποτέ δεν ίσχυσε για την ανάλογη περίπτωση του ΚΚ Ισπανίας.
Ενάντια σε αριστεριστές και αναθεωρητές
Το 1974, η μεταπολίτευση και η κατάργηση του ν. 509 αφήνει στο ΚΚΕ ανοιχτό το πεδίο της νόμιμης δράσης, για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρόνια. Η τελευταία απόπειρα του ΚΚΕ να συνδυάσει τον ταξικό αγώνα με μια ομαλή ενσωμάτωση στο πολιτικό σύστημα –μια προσπάθεια που ο Ζαχαριάδης θα εισηγηθεί στο 7ο Συνέδριο του 1945, αρκετά χρόνια πριν το κάνει στην Ιταλία ο προσωπικός του φίλος Παλμίρο Τολιάτι– είχε πνιγεί μέσα στη σκληρή μεταβαρκιζιανή τρομοκρατία και στον τελικό προσανατολισμό προς την εμφύλια σύγκρουση. Τριάντα χρόνια μετά, η κατάσταση είναι διαφορετική. Και το ΚΚΕ της μεταπολίτευσης έχει δύο σοβαρά πολιτικά θέματα να αντιμετωπίσει.
Το ένα είναι η πλήρης κατοχύρωση της νομιμότητας, σε συνθήκες που ο εμφύλιος είναι ακόμα εν πολλοίς ζωντανός, τόσο στον κρατικό μηχανισμό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο. Η προσπάθεια για εδραίωση στη νόμιμη πολιτική δράση θα οδηγήσει το κόμμα σε αποστάσεις από τους αυθόρμητους αγώνες που ξεσπάνε με τη μεταπολίτευση σε χώρους παραγωγής και, λίγο αργότερα, στα πανεπιστήμια. Η άμεση ανάγκη να ελεγχθεί αυτό το ξέσπασμα και να τεθεί κάθε είδους κινητοποίηση υπό τη στενή κηδεμονία των οργανωμένων δυνάμεων του ΚΚ το οδηγεί σε ένα οξύτατο μέτωπο απέναντι σε κάθε είδους αριστεριστές, οργανωμένους ή μεμονωμένους, οι οποίοι ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια μέσα στους κοινωνικούς χώρους. Αποκορύφωμα της τακτικής αυτής είναι η στρατιωτική επίθεση με καδρόνια στην κατάληψη του Χημείου, το 1979. Μια ενέργεια που, όπως και πολλές άλλες ανάλογου ύφους, δεν στρέφεται προφανώς εναντίον των κυβερνήσεων και του συστήματος, αλλά κάθε αριστερού αυτόνομου πόλου μέσα στα κινήματα. Κάτι ανάλογο θα γίνει και στον εργατικό χώρο, όπου με τη μέθοδο των κλαδικών σωματείων ελέγχονται οι απείθαρχοι και οι απείθαρχες στα εργοστάσια. Στην πορεία αυτή, τα πιο δυναμικά και ριζοσπαστικά στοιχεία, στα πανεπιστήμια και την παραγωγή, απομακρύνονται από το κόμμα, είτε διά της εθελουσίας εξόδου είτε με διαδοχικά κύματα μαζικών διαγραφών.
Για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού
Το δεύτερο ζήτημα είναι η υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης. Η μεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα έχει να βγάλει πέρα την παγκόσμια διπολική σύγκρουση απέναντι στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, πρέπει να υπερασπιστεί το εσωτερικό της καθεστώς και τη σφαίρα κυριαρχίας της, αλλά και να διευρύνει την επιρροή της σε κομμάτια του Τρίτου Κόσμου, που απελευθερώνονται μετά την κατάρρευση της αποικιοκρατίας. Μια πρόσθετη σκοτούρα είναι τα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα που συγκροτούν το ρεύμα του ευρωκομουνισμού. Τα κόμματα αυτά δείχνουν να συμβιβάζονται με την υπαγωγή των χωρών τους στην δυτική σφαίρα επιρροής και ειδικά στο ΝΑΤΟ, ενώ ταυτόχρονα προωθούν δραστικά την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που η σοβιετική πλευρά δεν αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη θέρμη. Κυρίως όμως, και ιδιαίτερα μετά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, υψώνουν τους τόνους της κριτικής απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς και ανοίγουν τα ζητήματα δημοκρατικών ελευθεριών στην Ανατολική Ευρώπη. Είναι κάτι που την Σοβιετική Ένωση την ενοχλεί ιδιαίτερα, καθώς ο αντίκτυπος της ευρωκομμουνιστικής κριτικής είναι απολύτως ενθαρρυντικός για τα ρεύματα της εσωτερικής αντιπολίτευσης τα οποία διαμορφώνονται στο ανατολικό μπλοκ.
Η κατάσταση αυτή αναδεικνύει τα κεντρικά πολιτικά καθήκοντα της περιόδου για το ΚΚΕ: Τη συνεπέστατη πάλη για ανεξαρτησία από το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και τα δυτικά πολυεθνικά κεφάλαια. Την, με κάθε κόστος, υπεράσπιση της σοβιετικής πραγματικότητας, τόσο στο εσωτερικό του ανατολικού μπλοκ όσο και σε επίπεδο διεθνών πρωτοβουλιών, ακόμα κι αν πρόκειται για εισβολές στο Αφγανιστάν, για τη στρατιωτική καταστολή των εργατικών αγώνων στην Πολωνία ή ακόμα και για την υποστήριξη της χούντας στην Αργεντινή. Και, τέλος, ένα πολύ σκληρό ιδεολογικό μέτωπο απέναντι στον εγχώριο ευρωκομουνισμό / οπορτουνισμό / ρεφορμισμό / αναθεωρητισμό.
Έτσι, η σύγκρουση με τον αριστερισμό στο πεδίο των κοινωνικών αγώνων και με τον ευρωκομουνισμό στο πεδίο της δημοκρατίας θα είναι τα μοναδικά στοιχεία της πολιτικής του ΚΚΕ που έχουν πραγματικά δυναμικά χαρακτηριστικά. Όπως το έθεσε και ένα στέλεχος που αποχώρησε το 1989 με το ΝΑΡ, «τόσα χρόνια εδώ μέσα κοιτάζουμε πώς θα τσακίσουμε τους αριστεριστές και πώς θα τσακίσουμε τους αναθεωρητές. Τον καπιταλισμό τον έχουμε μονίμως σε δεύτερο πλάνο».
Το πρόβλημα της δημοκρατίας και η νεκρανάσταση του Στάλιν
Η αδιάλλακτη υπεράσπιση του σοβιετικού καθεστώτος, η προσπάθεια επιβολής της κομματικής γραμμής στους μαζικούς χώρους και η ιδεολογική σύγκρουση με τον ευρωκομουνισμό απομάκρυναν το ΚΚΕ από κάθε ιδεολογική προσέγγιση της δημοκρατίας. Η γκορμπατσοφική παρένθεση (που οδήγησε στην συγκρότηση του Συνασπισμού, αλλά και στην απίθανη οπορτουνιστική ακροβασία της κυβέρνησης Τζαννετάκη) τελείωσε οριστικά με την κατάρρευση του «υπαρκτού» και τη διάσπαση του 1991, αποκρυσταλλώνοντας ακόμα περισσότερο την απόσταση του κόμματος από κάθε δημοκρατική αντίληψη. Και δεν εννοούμε τους δημοκρατικούς αγώνες στο κοινωνικό πεδίο, όπου το ΚΚΕ έχει παίξει σοβαρό ρόλο, παρότι ενδεχομένως δεν το συνειδητοποιεί καν. Εννοούμε τη δημοκρατία ως αντίληψη για την Αριστερά: τη συνύπαρξη, δηλαδή, τη ζύμωση, ακόμα και τον διάλογο με άλλες αριστερές αντιλήψεις, τη δημοκρατία μέσα στο κόμμα ή το συνδικάτο, και κυρίως τη δημοκρατία ως συστατικό στοιχείο του σοσιαλισμού. Τέτοια πράγματα αντιπροσωπεύουν για τον Περισσό κινδύνους ιδεολογικής και πολιτικής διάβρωσης και υποχωρητικότητα απέναντι στην αστική ιδεολογία. Ως αποτέλεσμα της μονολιθικότητας αυτής, το ΚΚΕ δεν κατάφερε ποτέ να ενσωματώσει καμία απολύτως θεωρητική επεξεργασία μεταγενέστερη του κλασικού τρικέφαλου των Μαρξ-Ένγκελς και Λένιν.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η αναστήλωση του Στάλιν. Όχι επειδή ο Στάλιν κέρδισε τον πόλεμο ενάντια στον φασισμό, ούτε επειδή το πέτυχε δίνοντας μια ώθηση στην τεχνολογική και παραγωγική ανάπτυξη του σοβιετικού κράτους. Αλλά επειδή εξόντωσε τους διαφωνούντες. Επειδή σύμφωνα με τους ενθουσιώδεις κνίτες, «ζει και σπέρνει εφιάλτες σε ρεφορμιστές και αντεπαναστάτες». Και, υπό την έννοια αυτή, η αποκατάσταση του Στάλιν με 53 χρόνια καθυστέρηση είναι ένα ισχυρό συμβολικό μήνυμα που επιδιώκει να εγείρει την αίσθηση του «πολιορκημένου κάστρου», να ενισχύσει την αντίληψη ότι «όλοι έξω από εμάς είναι εχθροί και η στρατηγική τους στοχεύει εναντίον μας». Και το μήνυμα αυτό απευθύνεται κυρίως σε όσους οπαδούς και μέλη του ΚΚΕ βλέπουν, στις σημερινές συνθήκες, καθαρά την ανάγκη για ενότητα, κοινή δράση και συνεννόηση ανάμεσα σε ολόκληρη την Αριστερά.
Ο Άγγελος Τσέκερης είναι δημοσιογράφος, συνεργάτης της «Αυγής»
ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Για πολλά χρόνια μετά την κατάρρευση του ’89-’91 -και ενώ τα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης ακολουθούσαν τον κανόνα «σοσιαλδημοκρατικοποίηση ή περιθωριοποίηση»-, στην Ελλάδα φαινόταν να ζούμε μια εξαίρεση. Σε «δίσεκτους» χρόνους κι έπειτα από τη σύντομη (;) παρένθεση της δεκαετίας του ’80 («μορατόριουμ» και κριτική σύμπλευση με την παπανδρεϊκή Αλλαγή, ενδοκινηματική καταστολή, σύμπραξη με τον «οπορτουνισμό», συγκυβέρνηση με τη ΝΔ, προσδοκίες για κυβέρνηση με «κορμό» το ΠΑΣΟΚ –βλ. Παπαρήγα 1991), ο νόμιμος κληρονόμος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, το κόμμα των ηρωικών αγώνων και θυσιών, ο μόνος φορέας που υπερασπίστηκε μέχρι τέλους «το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε», πορευόταν το μοναχικό δρόμο της Συνέπειας: διατηρούσε το «Κ», πρωτοστατούσε σε σημαντικές κοινωνικές μάχες (αγροτικά μπλόκα, μαθητικό κίνημα, Γιουγκοσλαβία και επίσκεψη Κλίντον ‘99) και στεκόταν αξιοπρεπώς σε άλλες (Μακεδονικό ‘92), εξοργίζοντας αντιπάλους και εχθρούς και διατηρώντας τα εκλογικά του ποσοστά σε αξιοπρεπή επίπεδα.
Η «αντιδημοφιλής» κριτική και η πολιτική της διαρκούς συρρίκνωσης
Ενώ συνέβαιναν τα παραπάνω, ως μόνη «νόμιμη» κριτική στο ΚΚΕ φαινόταν αυτή που κατήγγελλε τον απομονωτισμό του. Οι ενστάσεις που πρόβαλλε συστηματικά η ριζοσπαστική Αριστερά αντιμετωπίζονταν σ’ αυτό το πλαίσιο, ως υπερβολικές, δευτερεύουσες ή ελιτίστικες: το πρόβλημα με το ΚΚΕ δεν ήταν αυτό που έκανε (ή δεν έκανε) στο όνομα εκείνου που επεδίωκε στρατηγικά (και που, κατ’ευφημισμόν αποκαλούσε «σοσιαλισμό»), αλλά η αδιαφορία του για συνεργασίες εκεί όπου δεν είχε τον αδιαμφισβήτητα κυρίαρχο ρόλο[1].
Στο φόντο αυτής της συλλογιστικής, μια σειρά από σοβαρές στρεβλώσεις έπρεπε να αποσιωπώνται διακριτικά –θα μπορούσαμε να τις κωδικοποιήσουμε ως «πολιτική της διαρκούς συρρίκνωσης»: του αντικαπιταλισμού σε «αγώνα ενάντια στα μονοπώλια» (χάριν της «λαϊκής εξουσίας», αλλά και της κοινωνικής σύνθεσης του κόμματος…), της ταξικότητας στην οικονομία, του αντιιμπεριαλισμού σε αντιαμερικανισμό και εθνοκεντρισμό (με λογική συνέπεια τα «μέτωπα» του ΚΚΕ με απόστρατους και νεο-ορθόδοξους…), του λενινισμού σε μονολιθικό, αυταρχικό μοντέλο κομματικής οικοδόμησης και λειτουργίας· βάσει της ίδιας λογικής, στο απυρόβλητο θα έμεναν και άλλα σήματα-κατατεθέντα: η εργαλειοποίηση των κοινωνικών αντιστάσεων (και η πρακτορολογία για όσες δεν εργαλειοποιούνται), η παραγνώριση όσων εξουσιαστικών σχέσεων δεν ανάγονται στις σχέσεις παραγωγής, η θυσία του μαρξισμού στον ντετερμινισμό, η απεμπόληση του διεθνισμού για μια συνωμοσιολογική αντίληψη των «διεθνών σχέσεων», η δογματική προσήλωση στον κρατισμό, τον αυταρχισμό και τον οικονομισμό του σοσιαλισμού που (δεν) γνωρίσαμε –και που το ΚΚΕ εξακολουθεί να μας «υπόσχεται» στις τρέχουσες «Θέσεις για το Σοσιαλισμό».
Μ’ αυτά και μ’εκείνα, η «ανθενωτική» κριτική γινόταν υπόθεση σχεδόν αποκλειστικά κάποιων διανοουμένων της ριζοσπαστικής Αριστεράς και ορισμένων, ευτυχώς αναγνωρίσιμων, ρευμάτων της, αν και αφορούσε συνολικά την Αριστερά και τα κινήματα.
Μία, δύο, τρεις, πολλές εκτροπές
Όσο τα παραπάνω παρέμεναν «δευτερεύοντα», το ΚΚΕ μπορούσε να ασχημονεί με την ησυχία του, στο όνομα των «οχτώ δεκαετιών» και μιας ενότητας που, από αναγκαίο μέσο για την ανάσχεση της επιθετικότητας των «από πάνω»[2], έτεινε να γίνεται ευσεβές ευχολόγιο. Με την ίδια λοιπόν λογική και πάντα χάριν της Ενότητας, η αθεράπευτη νοσταλγία του «υπαρκτού» μπορούσε να αντιμετωπίζεται ως χαριτωμένος αναχρονισμός (κάτι σαν επιμονή στην παλιά μόδα), η ανάδειξη της κ. Κανέλλη σε πρωθιέρεια του μαρξισμού-λενινισμού ως «ανορθρογραφία», η -συνολική ή μερική- σύμπλευση του ΚΚΕ με τον «πατριωτικό χώρο» (ταυτότητες, παρελάσεις, σχέδιο Ανάν, βιβλίο Στ’ Δημοτικού, ελληνοτουρκικές σχέσεις, Μακεδονικό, μειονότητες) ως συμβατή με το παραδοσιακό «λαϊκό αίσθημα», η αφωνία και η πρακτορολογία[3] στην τρομοϋστερία του 2002 ως μη αξιολογήσιμη, η καταστολή του «εσωτερικού εχθρού» από τους κρανοφόρους της ΚΝΕ και η συκοφάντηση αγώνων εκτός του κομματικού πλαισίου του ΚΚΕ ως «μεμονωμένα περιστατικά».
Ανυπακοή και άλλες χαμένες αισθήσεις
Αυτού του είδους η «νομιμότητα» έμελλε, τα τελευταία χρόνια, να δεχτεί ορισμένα σοβαρά πλήγματα. Στην αρχή ήταν η υπεράσπιση από το ΚΚΕ του «δικαιώματος κάθε λαού» (άρα και του ελληνικού) να διεκδικεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες· μετά, οι αμφιλεγόμενες επιλογές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση -Καρδίτσα από τη μια πλευρά, Ελληνικό από την άλλη· έπειτα η καταγγελία του αγώνα της ΠΟΣΔΕΠ και στη συνέχεια η συκοφάντηση του κινήματος των καταλήψεων του 2006 ως «μαύρου μπλοκ ΔΑΠ-ΠΑΣΠ-ΕΑΑΚ-ΣΥΝ» που θα στείλει τον κόσμο στο σπίτι του[4]. Το σκηνικό θα συμπλήρωνε πρόσφατα η βελούδινη διαμαρτυρία για το ξεπούλημα των λιμανιών –βελούδινη από σεβασμό στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Κίνα, όσο και από προσήλωση στο πνεύμα των «Θέσεων» για το 18ο Συνέδριο: οι αγώνες δεν μπορούν να δώσουν ουσιαστικές λύσεις, το θέμα είναι ο σοσιαλισμός.
Κι ύστερα ήρθε (;) η εξέγερση
Εν αναμονή της αναπόφευκτης έλευσης του σοσιαλισμού, οι εξεγέρσεις όπου το Κόμμα της Εργατικής Τάξης δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο είναι απολύτως αστάθμητες, συνεπώς το σχήμα του ΚΚΕ για την ιστορική εξέλιξη δεν τις καλύπτει. Εφ’όσον δεν προβλέπεται εξέγερση όπου το ΚΚΕ δεν πρωταγωνιστεί, εύλογα κι αυτό δεν «βλέπει» εξέγερση και εξακολουθεί να διαδηλώνει ως είθισται. Εξέγερση, λοιπόν, δεν έγινε ποτέ -εξάλλου οι εξεγέρσεις ή θα είναι αγώνες «τάξης εναντίον τάξης» ή δεν θα υπάρξουν. Οι καθημερινές κινητοποιήσεις και οι βίαιες συγκρούσεις σε όλη τη χώρα που έκαναν το γύρο του κόσμου (και κατονομάστηκαν ως εξέγερση) ήταν «τυφλή βία των κουκουλοφόρων», ο πυρήνας των οποίων «έχει διαμορφωθεί στους κόλπους του κράτους, από θύλακες μέσα και έξω από την Ελλάδα και επί ΠΑΣΟΚ και επί ΝΔ», ενώ «όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, σε κάποια φάση είναι δυνατόν να ξεφύγουν και από τον έλεγχο των αρχικών εμπνευστών τους που συντονίζονται από μυστικές υπηρεσίες»[5].
Εφαρμοσμένος οπορτουνισμός
Αν σε άλλες, ανώδυνες περιπτώσεις, η βία θα ανακηρυσσόταν πομπωδώς ως η μαμή της ιστορίας κι όποιος (Συνασπισμός) την απέρριπτε, θα στηλιτευόταν ως φορέας του αστικού πασιφισμού, υπερασπιστής της ιμπεριαλιστικής ειρήνης, οπορτουνιστής που καλλιεργεί αυταπάτες, κ.ά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, και στο βαθμό που ο Συνασπισμός στοχοποιείτο ως θωπεύων τις ερωτογενείς ζώνες των «κουκουλοφόρων»[6], η θεωρία του ΚΚΕ περί επαναστατικής βίας χρειαζόταν να τροποποιηθεί. Σε πείσμα της ιστορίας λοιπόν, στην πραγματική εξέγερση δε θα σπάσει ούτε ένα τζάμι -προφητεία που, μεταξύ άλλων, καθιστά την εξέγερση στα προάστια της Γαλλίας (αυτήν που το ΚΚΕ χαιρέτιζε προ τριετίας) μη πραγματική.
Υπεύθυνες αναλύσεις και στάσεις όπως οι παραπάνω, άξιζαν και πήραν τα εύσημα του αστικού πολιτικού κόσμου: κοντά στα άλλα, η αναγωγή της αντιπαλότητας με τον ΣΥΡΙΖΑ σε κύρια αντίθεση στη συγκυρία και το συλλεκτικό διήγημα που δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη (ο δολοφόνος του Γρηγορόπουλου ξεσπάει: «ένα κομμάτι ψωμί έβγαζα κι εγώ»), ήταν επαρκείς λόγοι ώστε το ΚΚΕ να αποσπάσει τα συγχαρητήρια ακόμα και της ακροδεξιάς, δίνοντας στο μύθο της Συνέπειας και του «πέντε κόμματα, δύο πολιτικές» μιαν άλλη διάσταση: το ΚΚΕ ήταν σαφώς πια το ένα από τα τέσσερα κόμματα, εκπλήσσοντας μόνο όσους επί χρόνια εθελοτυφλούσαν.
Κομμουνιστικό κόμμα χωρίς κομμουνισμό
Το συμπέρασμα είναι μάλλον προφανές. Άλλοτε «απέναντι» κι άλλοτε σε ρόλο κατώτερο των αναγκών, του πολιτικού του βάρους και των οργανωτικών του δυνατοτήτων[7], το ΚΚΕ δεν έχει απλώς ξεκόψει από την υπόθεση του κομμουνισμού, αλλά σε κρίσιμες περιστάσεις στέκεται στον αντίποδα. Δεν πρόκειται βέβαια για «προδοσία» της ιστορίας του. Στην καμπή μιας αντιφατικής ιστορικής διαδρομής (που μόνο το ίδιο επιμένει να παρουσιάζει ενιαία και αδιάσπαστη), το ΚΚΕ αποτυγχάνει συστηματικά να συνδέσει την κομμουνιστική επαγγελία με την καθημερινή διεκδίκηση (με συνέπειες, συμμετρικά, τον προπαγανδισμό και τον τακτικισμό), φοβάται, αποθαρρύνει και συκοφαντεί κυνικά τους αγώνες που δεν καθοδηγεί, αναβιώνει το τραύμα του ’49 ενόψει κάθε σύγκρουσης απ’το Πολυτεχνείο μέχρι σήμερα, «προσαρμόζει», τέλος, τον κοινωνικό ανταγωνισμό στο πολιτικό-εκλογικό του όφελος, προσχωρώντας σ’ ένα μοντέλο «αυτοαναφορικού» κομματικού ανταγωνισμού, όπου η πολιτική σύγκρουση αδιαφορεί για τα επίδικα των κοινωνικών αγώνων, ενώ είναι σαφές ότι επηρεάζει την έκβασή τους[8].
Το τέλος του μύθου της Συνέπειας
Τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι ξένο στην αντιφατική ιστορία του ΚΚΕ, εν τούτοις ο Δεκέμβριος του 2008 σηματοδοτεί μια ποιοτική διαφορά: την ταυτόχρονη εμφάνιση όλων αυτών των στοιχείων σε μια οριακή συγκυρία όπου, αντίθετα μ’ ό,τι συνέβαινε κάποια χρόνια πριν (όταν η ρευστή κατάσταση στο Συνασπισμό και η περιορισμένη δυναμική της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς συντηρούσαν τον μύθο του), αυτά σήμερα δεν μπορούν να κρυφτούν. Η εξέγερση του Δεκεμβρίου έπληξε αποφασιστικά έναν μύθο που χτιζόταν με τα υλικά της Παράδοσης (και «επιχείρημα» τις εκσυγχρονιστικές αυταπάτες του Συνασπισμού της δεκαετίας του ’90), κατέδειξε τα όρια που θέτει στο ΚΚΕ η κοινωνική του σύνθεση και τους ισχυρούς δεσμούς του στο πολιτικό σύστημα και επιβεβαίωσε την κριτική της ριζοσπαστικής Αριστεράς ότι ο σταλινισμός και η (δανεική…) ρητορική της ανυπακοής δεν αποτελούν εχέγγυα αγωνιστικότητας και επαναστατικής αφοσίωσης, αλλά στρέβλωση και εκτροπή του κομμουνισμού, καθ’όλα συμβατή με τα τοτέμ της αστικής κυριαρχίας: τη δημόσια τάξη, το κρατικό μονοπώλιο στη βία, το εθνικό συμφέρον και την ατομική ιδιοκτησία. Η αναμενόμενη πανηγυρική νεκρανάσταση του Στάλιν στο επικείμενο Συνέδριο του ΚΚΕ, δείχνει πως τα περιθώρια για διορθωτικές κινήσεις είναι πολύ στενά. Μακάρι οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες του ΚΚΕ να μας διαψεύσουν.
[1] Εννοείται ότι για το ΚΚΕ, κι αυτή και κάθε άλλη κριτική ήταν (και είναι) «αντικομμουνισμός».
[2] Ότι η ενότητα είναι μέσο και όχι σκοπός, -ότι, δηλαδή, δεν είναι από μόνη της προωθητική και αριστερόστροφη-, το αποδεικνύει η εμπειρία του «Κοινού Πορίσματος ΕΑΡ-ΚΚΕ» και όσα την ακολούθησαν: συγκυβέρνηση’89, διπλή διάσπαση’91, αποστράτευση σημαντικού μέρους αγωνιστών-τριών, απαξίωση ΚΚΕ-ΕΑΡ, τόσο από τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ όσο και από αυτόν της ριζοσπαστικής Αριστεράς…
[3] «Η «17Ν» δεν μπόρεσε να αποκτήσει στην Ελλάδα μαζική βάση. Έφαγε τα ψωμιά της και τώρα, άχρηστη πια με αυτή τη μορφή, κλείνει το μαγαζί. Κάτι θα φέρουν στη θέση της». Αλέκα Παπαρήγα, Ριζοσπάστης 24/9/2002 στο: Ηλίας Ιωακείμογλου-Σώτη Τριανταφύλλου, Αριστερή Τρομοκρατία, Δημοκρατία και Κράτος, εκδόσεις Πατάκη 2003
[4] Δεν ήταν, λοιπόν, στην εξέγερση του Δεκεμβρίου «η πρώτη φορά που η κριτική του ΚΚΕ στον ΣΥΡΙΖΑ ήταν κριτική από τα δεξιά», όπως γράφτηκε στην Αυγή.
[5] Ανακοίνωση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Για τις τελευταίες εξελίξεις με αφορμή τις κινητοποιήσεις για τη δολοφονία του 15χρονου, 9 Δεκεμβρίου 2008. Έχει ενδιαφέρον να παραβάλουμε τη στάση του ΚΚΕ με τη μαρτυρία του Στέργιου Κατσαρού για τα γεγονότα του ’65 («Εγώ ο προβοκάτρορας, ο τρομοκράτης»). Γράφει ο Κατσαρός: «Ο θάνατος του Σωτήρη (σ.σ.: Πέτρουλα) έδειχνε ότι η επαναστατική πρωτοπορία κινδύνευε πλέον σοβαρά από την αστυνομία, αλλά και από την κομματική ηγεσία της ΕΔΑ (…) Οι κατηγορίες για προβοκάτορες και χαφιέδες μπορούσαν να εξοντώσουν ηθικά και πολιτικά κάποιον αγωνιστή. Οι σκέψεις αυτές ήταν που οδήγησαν τους επαναστάτες να σκεπάζουν το πρόσωπό τους με μαντίλια. Ο μηχανισμός της ΕΔΑ σκύλιαζε στη θέα αυτών των νέων με τα μαντίλια στα πρόσωπα. Τους αποκαλούσε κουκουλοφόρους, θέλοντας να τους παρομοιάσει με τους κουκουλοφόρους προδότες της κατοχής. Ωστόσο, παρά τις συκοφαντίες αυτές, τα πρόσωπα με τα μαντίλια γίνονταν διαρκώς περισσότερα» (σελ. 47).
[6] Το ΚΚΕ καταγγέλλει τις «θωπείες» του ΣΥΡΙΖΑ στους κουκουλοφόρους ως «ψηφοθηρική» και καιροσκοπική τακτική (δηλώσεις Παπαρήγα, στελεχών του κόμματος, ανακοίνωση της Κεντρικής Επιτροπής). Άσχετα αν οι μυστικές υπηρεσίες δεν έχουν λόγο να ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ, ήταν επιεικώς γελοίο η σχετική ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ να κλείνει με προτροπή στο λαό και τη νεολαία «να δώσουν τώρα την απάντησή τους με τον αγώνα και την ψήφο τους» και να βρίσκονται σε (εκλογική) «ετοιμότητα».
[7] Το έχουμε ξαναγράψει και με άλλες αφορμές: η οργανωτική ανάπτυξη εγγυάται την αναγκαία «κρίσιμη μάζα», όμως δεν αντιστοιχεί ευθύγραμμα σε αναβάθμιση του ρόλου ενός υποκειμένου στον κοινωνικό ανταγωνισμό: η οργανωτική υπεροπλία δε συνεπάγεται νομοτελειακά πολιτική επικράτηση.
[8] Η προτεραιότητα της πολιτικής επί της κοινωνικής ισχύος αποτελεί σχήμα οικείο του σοσιαλδημοκρατικού βολονταρισμού, ο Γκράμσι ωστόσο δεν ήταν ποτέ το φόρτε του ΚΚΕ.
Ο Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Οι αγώνες που περιορίζονται να διαφυλάξουν κάποιες κατακτήσεις, παρότι είναι αναγκαίοι, δεν μπορούν να δώσουν ουσιαστικές λύσεις. Μόνη διέξοδος και νομοτελειακή προοπτική παραμένει ο σοσιαλισμός
(Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό, σελ. 36)
Κάθε δημόσια έκφραση που φέρει (καταχρηστικά ή μη) τα σημαίνοντα του κομμουνισμού –πόσο μάλλον η συνεδριακή διαδικασία ενός κόμματος με την ιστορία και το πολιτικό βάρος του ΚΚΕ- επιδρά στην «τάση» του κομμουνισμού, είτε ενισχύοντας και καταξιώνοντάς τη, είτε αποδυναμώνοντας και δυσφημώντας τη. Γι’ αυτό και μας ενδιαφέρουν τα συμπεράσματα που εκθέτει σήμερα το ΚΚΕ για την «οικοδόμηση του σοσιαλισμού» και την πορεία της ΕΣΣΔ απ’ το 1917 ως το 1991: διότι «χρησιμεύουν» στη χάραξη της σύγχρονης στρατηγικής του κόμματος και τη συγκρότηση οργανώσεων και κομματικών στελεχών που μιλούν και πράττουν στο όνομα του κομμουνισμού, και διότι (δικαίως ή μη) επηρεάζουν την αντίληψη της κοινωνίας για το «κίνημα που καταργεί την ισχύουσα τάξη πραγμάτων από σήμερα». Από τη σκοπιά αυτή, λοιπόν, συμμερίζομαι τη θλίψη που κατέθεσε εδώ ο Στρατής Μπουρνάζος (26/10), με αφορμή την έκδοση των Θέσεων της Κ.Ε. του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό.
Σταλινική, βεβαίως. Αλλά «στροφή»;
Αυτό για το οποίο δεν είμαι σίγουρος είναι ότι το εν λόγω κείμενο σηματοδοτεί «στροφή» του ΚΚΕ στο σταλινισμό· αντίθετα, αυτό για το οποίο διακρίνεται η διάτρητη αυτή ανάλυση της ηγεσίας του κόμματος, είναι η …αυτοπεποίθηση με την οποία επιχειρεί να υπερασπιστεί και να αναδείξει επιλογές μιας υπερδεκαετούς πορείας -χονδρικά: από τα μέσα του ’90 μέχρι σήμερα. Αυτοπεποίθηση, γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο α) ρισκάρει να θερίσει αντιδράσεις και κείμενα σαν αυτό του Γιώργου Ρούση, έτσι αλόγιστα που σπέρνει σταλινίνη και, κυρίως γιατί β) αναδεικνύει μια προφανή ασυνέχεια εφ’ όσον, για δεκαετίες μετά το ’56, το ΚΚΕ ταυτίστηκε αταλάντευτα μ’ ένα κόμμα (ΚΚΣΕ) και ένα υπόδειγμα σοσιαλιστικής οικοδόμησης (ΕΣΣΔ) που σήμερα «αναγνωρίζει» ως διαβρωμένα από τον οπορτουνισμό και το κυνήγι του κέρδους, ταξικά και θεωρητικά αποδυναμωμένα (σελ. 26). Πρόκειται, σε κάθε περίπτωση, για επιλογή με σοβαρές πολιτικές συνέπειες.
Πρωτόγονος οικονομισμός
Μια από τις πλέον αναπόφευκτες, είναι η ταύτιση του ΚΚΕ μ’ έναν πρωτόγονο οικονομισμό. Διαβάζουμε, φέρ’ ειπείν, ότι «στην περίοδο 1917-1940 πραγματοποιήθηκε η ολοκληρωτική κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής» (Θέση 13)· δεδομένου όμως ότι «σε μια χώρα όπως η Ρωσία του 1917-1921»[1] ήταν «αναπόφευκτη» η εφαρμογή μιας πολιτικής «διατήρησης σε ορισμένη έκταση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής» (Θέση 14), η κατάργηση θα πρέπει να επετεύχθη μεταξύ 1921 και 1940. Χρειάστηκε ωστόσο, «μια νέα φάση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στα τέλη της δεκαετίας του 1920» για να αντικατασταθεί η Νέα Οικονομική Πολιτική (διατήρησης καπιταλιστικών σχέσεων) (Θέση 15)[2]. Κι αν δεχτούμε, όπως το κάνει το ΚΚΕ –σιωπηρά, αλλά αναγκαστικά- το σταλινικό Σύνταγμα του 1936, το οποίο αναγγέλλει την κατάργηση των ανταγωνιστικών τάξεων[3], τότε η «ολοκληρωτική» κατάργηση του καπιταλισμού φαίνεται να υλοποιήθηκει μέσα σε οχτώ χρόνια, στο διάστημα 1928-1936, χάρη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και παρά την καθυστέρηση των σχέσεων παραγωγής (Θέση 18)! Όμορφο και γρήγορο δεν ακούγεται;
Αποθέωση, αντί απονέκρωσης του κράτους
Σε ό, τι πάλι αφορά στην ομολογούμενη καθυστέρηση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, αυτή συνδέεται προνομιακά με τον κεντρικό σχεδιασμό (σελ. 19), όπως άλλωστε και τα δεινά που επέφερε το προοίμιο της οπορτουνιστικής επικράτησης -λέγε με 20ο Συνέδριο-, εξαιτίας του οποίου «κλιμακώθηκε» η αποδυνάμωση του κεντρικού σχεδιασμού (σελ. 21). Το πάθημα έγινε μάθημα για το ΚΚΕ: στη σύγχρονη σοσιαλιστική στρατηγική του «στόχος είναι σταδιακά όλο το προϊόν να κατανέμεται μέσω ενιαίου κρατικού μηχανισμού» (σελ. 39), δεδομένου άλλωστε ότι η λειτουργία της επαναστατικής εργατικής εξουσίας είναι «οργανωτική, οικονομική, πολιτική, πολιτιστική, διαπαιδαγωγητική, αμυντική, υπό την καθοδήγηση του Κόμματος» (σελ. 41: δεν ξεφεύγει τίποτα!). Το Κόμμα που καθοδηγεί το υπερκράτος είναι (αλίμονο…) ένα και μοναδικό και ρόλος του είναι να δώσει πνοή στην απελπιστική νοσταλγία της δεκαετίας του ’30, για την οποία γράφουν οι Resnick και Wolff: «τα πιστά στον Στάλιν κρατικά και κομματικά στελέχη (…) προήγαγαν το κράτος σε μοναδική κινητήρια δύναμη της μετάβασης στον κομμουνισμό. Κανένα άλλο μαρξιστικό κίνημα δεν είχε ως τότε αποδώσει τόσο πρωταρχική σημασία για την επίτευξη του κομμουνισμού σε έναν πανίσχυρο κρατικό μηχανισμό. Ο σταλινισμός ανήγγειλε την κατάργηση των τάξεων [κι έτσι] τα κρατικής ιδιοκτησίας εργοστάσια και η κολλεκτιβοποιημένη γεωργία μπορούσαν πλέον να αξιοποιήσουν τις παραγωγικές τους δυνατότητες κάτω από και χάρη στη διοίκηση και τον έλεγχο του κράτους»[4].
Συνεχίζοντας όμως στη ρότα των «Θέσεων», η γιγάντωση του κράτους σε μια περίοδο «ολοκληρωτικής» κατάργησης των τάξεων (στην οποία «κανονικά» αυτό θα απονεκρωνόταν) παραμένει ανεξήγητη από την Κ.Ε. του ΚΚΕ. Και πρόκειται για σιωπή σημαντική, ιδίως υπό το πρίσμα της θεωρίας για το κράτος-εργαλείο-στα-χέρια-μιας-τάξης. Διότι, αν οι τάξεις καταργήθηκαν «ολοκληρωτικά», τότε α) ποια τάξη καταπίεζε ποιαν μέσω του κράτους και β) από πού ξεπήδησαν τα «ταξικά αντισοσιαλιστικά συμφέροντα [που] είχαν την αντανάκλασή τους μέσα στο ΚΚ» της ΕΣΣΔ (Θέση 16, σελ. 16) και οδήγησαν το κόμμα στο δρόμο του οπορτουνισμού και της αντεπανάστασης –αρχής γενομένης, μάλιστα, απ’ το 19ο Συνέδριο του 1952, ζώντος δηλαδή του Στάλιν (!), οπότε και πρωτοδιατυπώνονται τα περί «ειρηνικής συνύπαρξης» με τον ιμπεριαλισμό (Θέση 29, σελ. 33);
Ακατανόητη εμμονή στη σοβιετική διανόηση
Πόσο «ολοκληρωτική» ήταν η εξάλε ιψη των καπιταλιστικών σχέσεων αν η κομμουνιστική εξουσία στην ΕΣΣΔ υπήρξε –όπως τη θέλει η Κ.Ε. του ΚΚΕ- από τη γέννησή της εξαρτημένη «από διευθυντικό και επιστημονικό δυναμικό αστικής προέλευσης» (Θέση 22, σελ. 27); Και πώς μπορούμε να απορρίψουμε τους Σερζ, Λούξεμπουργκ, Τρότσκι, Γκράμσι, Μπετελέμ, Πουλαντζά, Ρέσνικ και Χόμπσμπάουμ για να εμπιστευτούμε αποκλειστικά και μόνο τους «Σοβιετικούς» να μας πουν για τις ακρότητες της μεταβατικής διαδικασίας[5]; Πώς μπορούμε να το κάνουμε, αν «μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο το ΚΚΣΕ βρέθηκε ταξικά και ιδεολογικά αποδυναμωμένο» (Θέση 22, σελ. 26), λόγω των συνθηκών του πολέμου, των απωλειών και της απότομης αύξησης των μελών του, εξ αιτίας των οποίων υποχώρησε το επίπεδο πολιτικής μαρξιστικής μόρφωσης της ηγεσίας του (σελ. 27); Γιατί να μη θέλησαν «οι Σοβιετικοί» να αποκρύψουν ή να δικαιολογήσουν εκτροπές, στο όνομα της δυσκολίας των συνθηκών και της υπεράσπισης της επανάστασης;
Εν πάση περιπτώσει, για ποιον επαναστατικό σκοπό επιστρατεύτηκαν ως μέσα οι δίκες-τερατουργήματα, που οδήγησαν επαναστάτες στο απόσπασμα και πώς γίνεται να μην υπάρχουν «Σοβιετικοί» να τις στηλιτεύσουν; Μήπως «διάβαζαν» τότε, μαζί με το ΚΚΕ; Αρκεί η μαρτυρία του αμερικανού πρέσβη στη Μόσχα Τζ. Ντέιβις[6] για να δικαιολογηθεί μια πολιτική δολοφονία όπως αυτή του Μπουχάριν; Και πώς μπορεί να ξεμπερδεύει ένα κομμουνιστικό κόμμα χαρακτηρίζοντας ως «υπερβολές»[7] εγκληματικές πρακτικές που, πίσω κι απ’ αυτές ακόμα τις αστικές δικονομικές εγγυήσεις, διαμόρφωσαν ένα δικαστικό σύστημα χωρίς «καμιά προστασία [για τον] κατηγορούμενο» (σελ. 17);
Κατά λάθος δικαιολόγηση της «άλλης όχθης»
Αν ισχύουν οι παραδοχές του ΚΚΕ για την μετά το ’53 περίοδο, τότε η ανάλυση του ευρωκομμουνισμού για τις ιδιαιτερότητες της Δυτικής Ευρώπης -και άρα της στρατηγικής των ευρωπαϊκών ΚΚ-, είτε «προσχηματική (όπως τη θέλει η Θέση 29), είτε όχι, δεν ήταν άραγε το ίδιο τουλάχιστον θεμιτή όσο και η πρόσδεση σ’ ένα ΚΚΣΕ «διαβρωμένο απ’ τον οπορτουνισμό» – άρα ανίκανο να επιτελέσει τον επαναστατικό-καθοδηγητικό του ρόλο; Δεν ήταν αν μη τι άλλο «λογική», εφ’ όσον το ΚΚΣΕ φέρεται να είχε χάσει την προωθητική του δύναμη απ’ τη δεκαετία του ’50, η αυτονόμηση των κομμάτων εκτός ΕΣΣΔ και η αποκοπή τους από ένα όλο και πιο «οπορτουνιστικό», αντιεπιστημονικό και μη επαρκώς ταξικό κόμμα;
***
Το ΚΚΕ δεν μπορεί πια να αντλεί το ηθικοπολιτικό του κύρος από τη βαρβαρότητα των αντιπάλων του, την αναξιοπιστία των δυνάμει συμμάχων του και την αυτοθυσία των μελών του. Το γεγονός αυτό, μαζί με την εκκωφαντική του απουσία από τις σημαντικότερες μάχες των τελευταίων χρόνων, το υποχρεώνουν σε μια «σκληρή» για την εποχή επιλογή, όσο βέβαια και «άνετη» (νοσταλγία του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, κυνική αδιαφορία απελπισμένου σε ό, τι αφορά τους αγώνες, νομοτελειακή θεώρηση της ιστορίας, «επιστημονικοποίηση» θεωρητικών σχημάτων υποταγμένων στις τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες: πολιτικός και θεωρητικός οπορτουνισμός). Πρόκειται, ωστόσο, για ριψοκίνδυνη επιλογή που αφορά συνολικά την Αριστερά και το ενδεχόμενο μαζικής αποστράτευσης ανθρώπων (κυρίως νέων) απρόθυμων να υπηρετήσουν επί μακρόν ένα πρότυπο πολιτικής πρακτικής συνώνυμο της ακαμψίας, του σταχανοβισμού και της αυτοαναφορικότητας. Τούτων δοθέντων, αυτό στο οποίο ειλικρινά ελπίζουμε, είναι αυτή την κατηφόρα να τη σταματήσουν το συντομότερο αγωνιστές και αγωνίστριες που υποψιάζονται τον κίνδυνο μουσειοποίησης και εξάρθρωσης του κόμματός τους.
[1] Για την οποία βαρύνουσας σημασίας, σύμφωνα με την ίδια την ΚΕ του ΚΚΕ, είναι η ιστορική κληρονομιά, «από την άποψη της έκτασης της προκαπιταλιστικής της καθυστέρησης και της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξής της» (Θέση 22).
[2] Σε τι καθεστώς παραγωγικών σχέσεων, άραγε, αναπτύχθηκαν αυτές οι τρομερές παραγωγικές δυνάμεις;
[3] Γ. Ρούσης, παραπέμποντας στο Ι. Στάλιν, Ζητήματα Λενινισμού», Έκδοση Καμπίτση, σελ. 675 και 679. Βλ. και Δημήτρης Μπελαντής, Οι συνέπειες του οικονομισμού, Θέσεις, τεύχος 101
[4] S.A Resnick-R.D. Wolf, Ταξική Θεωρία και Ιστορία, Καπιταλισμός και Κομμουνισμός στην ΕΣΣΔ, Ελληνικά Γράμματα (μτφρ. Θανάσης και Βίκτωρας Τσακίρης), σελ. 483-484
[5] «Έγιναν ακρότητες; Εγώ σου λέω ότι μπορεί και να έγιναν. Αυτό θα μας μείνει σύντροφοι από εκείνη την περίοδο; Και στο κάτω κάτω ας τα πουν οι ίδιοι οι Σοβιετικοί, είμαστε εμείς μέσα στην ΕΣΣΔ, το ’30 και το ’35 να ξέρουμε; Πάμε να βγούμε απέξω και να κάνουμε τους έξυπνους; Ε, δεν είμαστε», θα πει η Αλέκα Παπαρήγα σε παρουσίαση των Θέσεων στην Πάτρα, Ριζοσπάστης, 6/11/2008
[6] Θέση 16, υποσημείωση 18, σελ. 17
[7] ό.π.
kokkinoprasinodiktyo.wordpress.com 