TOY XΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Στην «Ελευθεροτυπία» της Τρίτης 6 Ιουλίου ο Θανάσης Γιαλκέτσης δημοσίευσε την εισήγηση του Στέφανου Πετρουτσιάνι σε θεωρητικό συμπόσιο στην πόλη Μοντένα με θέμα τη δημοκρατία. Ο Πετρουτσιάνι, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, σε ένα πυκνό κείμενο 1.000 λέξεων ανατέμνει την κρίση της δημοκρατίας στις συνθήκες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Τη συνδέει μάλιστα με την κρίση της αριστεράς επισημαίνοντας ότι τα λαϊκά στρώματα, των οποίων τα συμφέροντα επιχειρεί να εκπροσωπήσει η αριστερά, είναι «μη αντιπροσωπεύσιμα» στον βαθμό που η «υπεροπλία» του κεφαλαίου με τη συνηγορία του επίσημου πολιτικού συστήματος επιδείνωσε τις συνθήκες ζωής της μισθωτής εργασίας με αδυναμία της αριστεράς να προστατεύσει αυτά ακριβώς τα συμφέροντα. Η αδυναμία αντιπροσώπευσης των λαϊκών συμφερόντων στο πολιτικό πεδίο και στο πολιτικό σύστημα μετατρέπει την αστική δημοκρατία σε ολιγαρχικό σύστημα με τη συνέργεια των μεγάλων ΜΜΕ και των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους.

Συνέχεια →

Με αφορμή πρόσφατο κείμενο του Γιάννη Βούλγαρη στα “Νέα”, ο Χρήστος Σίμος εξηγεί στο ιστολόγιο Θέατρο Δρόμου γιατί ο πολιτικός επιστήμονας Βούλγαρης είναι πολύ λιγότερο συγγενής με τον Αντόνιο Γκράμσι (όπως θα ήθελε να πιστεύει) και πολύ περισσότερο με τον …Τάλκοτ Πάρσονς.

TOY XΡΗΣΤΟΥ ΣΙΜΟΥ

Η μεταφυσική του πολιτικού συστήματος

Το πρόσφατο άρθρο του Γιάννη Βούλγαρη («Σηματοδότης του κενού στα αριστερά», Τα Νέα, 12/06/2010) σε σχέση με τις εξελίξεις στο Συνασπισμό αποτελεί μια πολύ σημαντική συμβολή στη συζήτηση για την ανανεωτική αριστερά εν μέσω κρίσης. Η παρέμβασή του είναι καλοδεχούμενη και αξίζει να συζητηθεί καθώς θέτει μια σειρά από πολιτικά, κοινωνικά και θεωρητικά ζητήματα για την αριστερά από μια σκοπιά εκτός αυτής βεβαίως, θέμα στο οποίο θα αναφερθούμε εκτενέστερα.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΕΔΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Οι Πανεπιστημιακοί του Συνασπισμού της Αθήνας οργανώνουν μια διαφορετικού περιεχομένου εκδήλωση σήμερα στις 7.30 μ.μ. στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, Ακαδημίας 20.

Θέμα της «η Διακυβέρνηση του Τρόμου», υπότιτλος «τα ΜΜΕ, οι πολιτικοί, η ακαδημαϊκή κοινότητα» και οι ομιλητές ξεχωριστοί: ο Γιάννης Δραγασάκης, γνωστός σε όλους μας πολιτικός και οικονομολόγος, η καθηγήτρια του Παντείου Αλεξάνδρα Κορωναίου, κοινωνιολόγος με μακροχρόνιο ερευνητικό έργο στις επιδράσεις του Τύπου και ιδιαίτερα της τηλεόρασης στην ψυχική και κοινωνική πραγματικότητα, ο επίσης καθηγητής από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Χριστόφορος Βερναρδάκης, πολιτικός επιστήμονας, ειδικευμένος στις αναλύσεις της «κοινής γνώμης», και ο δημοσιογράφος Γιάννης Κιμπουρόπουλος, διευθυντής σύνταξης του «Κόσμου του Επενδυτή», ο οποίος ανέλαβε και τον ρόλο του συντονιστή της συζήτησης.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΜΟΥ

Μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη, η συντηρητική αντεπίθεση έχει πάρει πολλές μορφές. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο ύψιστος φόβος κάθε μορφής εξουσίας είναι το ενδεχόμενο εξέγερσης. Γι’ αυτό και κάθε κρατικός μηχανισμός που σέβεται τον εαυτό του επιχειρεί, όταν η κατάσταση ξεφύγει από τον έλεγχο, αφενός να καταστείλει και αφετέρου να επαναπροσδιορίσει την κυριαρχία του με σκοπό την αποτροπή επανάληψης εκρηκτικών καταστάσεων.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΚΟΥΡΑΚΗ

Κάθε απόλυση εργαζομένου είναι ακρωτηριασμός. Είναι η ακρότατη βία. Οι διαφορές δεν λύνονται με το δίκαιο της ιδιοκτησίας ούτε με το δίκαιο της εξουσίας. Οι διαφορές λύνονται από την ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ και στη συγκεκριμένη περίπτωση από τους ίδιους τους εργαζόμενους.

Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι όλοι οι εργαζόμενοι είναι πάντοτε εντάξει στα καθήκοντά τους (και δεν αναφέρομαι στη συγκεκριμένη περίπτωση του Ντίνου Παλαιστίδη). Την αντίθεση όμως δεν την λύνει η μονοπρόσωπη εξουσία, δηλαδή το αφεντικό ή ο διευθυντής, γιατί είναι ανεξέλεγκτος και δεν λογοδοτεί (συνήθως) σε κανέναν. Την αντίθεση την λύνει η συνέλευση της Κοινότητας, με αίσθημα αλληλεγγύης και δικαίου. Και βέβαια η λύση δεν είναι ο εξοστρακισμός. Αυτή η μοίρα επιφυλάσσεται (σπανίως) σε εκείνους που στρέφονται εναντίον της ομάδας.

Στη χώρα μας δυστυχώς  δεν υπάρχουν αυτοδιαχειριζόμενες ομάδες εργαζομένων καθώς απέχουμε πολύ από μορφές αυτοθέσμισης της κοινωνίας. Υπάρχει όμως η συνέλευση των εργαζομένων και το σωματείο. Ας αξιοποιήσουμε αυτά κι ας μην διολισθήσουμε στο να αναμένουμε τις αποφάσεις των δικαστηρίων για να πάρουμε θέση για το δίκιο των εργαζομένων. Νόμιμο δεν σημαίνει ότι είναι και ηθικό, ούτε ότι είναι και κοινωνικά δίκαιο. (Τα εργασιακά, τα ασφαλιστικά, τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων πετσοκόβονται με ΝΟΜΙΜΟ τρόπο, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους με ΝΟΜΙΜΟ τρόπο εξολοθρεύουν ανθρώπους στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και αλλού)

Όσον αφορά την ΑΓΡΑ, αλλά και κάθε φυσικό πρόσωπο, είναι δίκαιο να αναγνωρίζεται η προσφορά εκάστου, αλλά οι αλλοτινές περγαμηνές δεν  μπορεί να αποτελούν διαρκές και ισόβιο διαβατήριο ορθής στάσης. «Το θέμα είναι τώρα τι λες». Όχι δηλαδή τι έχει κάνει η Άγρα γενικά ως τώρα, αλλά πώς πράττει συγκεκριμένα με τον εργαζόμενο Ντίνο Παλαιστίδη.

Οι δε διανοούμενοι αν δεν μπορούν -ως οφείλουν εκ της θέσεώς τους – να υπερασπιστούν τους εργαζόμενους, αν δεν τολμούν να συγκρουστούν, καλύτερα να σιωπούν. Όταν διακυβεύονται τόσο μεγάλα ζητήματα, οι καθωσπρεπισμοί  μπαίνουν στην άκρη. Εδώ δεν είναι δημόσιες σχέσεις, είναι σχέσεις ζωής.

Η ΑΥΓΗ με απογοήτευσε. Δεν την δικαιώνω. Η πολιτική των ίσων αποστάσεων (στην καλύτερη περίπτωση) μου είναι ξένη. Περιμένω να επανορθώσει.

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΡΤΕΡΟΥ

Τον φάγαμε τον πούστη! Ας σταθεί η Ελλάς του Νόμου και της Τάξης προσοχή μπροστά στις τέσσερις αυτές λέξεις του μεθυσμένου από θρίαμβο αστυνομικού, που διαπιστώνει ότι οι σφαίρες του βρήκαν τον ζωντανό τους στόχο στον Βύρωνα. Κι ας λέει τώρα ο χάρος με στολή ότι δεν το ήθελε, έκανε λάθος, νόμισε, διατελούσε εν συγχύσει, μπερδεύτηκε, άνθρωπος είναι κι αυτός. Εμείς κρατάμε τον πληθυντικό της αλήθειας: Τον φάγαμε! Πολλοί μαζί, καθείς με τα όπλα του. Και ξέρουμε ποιοι…

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ

Εδώ και δύο μήνες μια μεγάλη ιδεολογική και πολιτική μάχη εξελίσσεται στην ελληνική κοινωνία. Μια μάχη με σημασία, ενδιαφέρον, αλλά και μια ιδιοτυπία. Σ’ αυτήν πολεμάει μονάχα μία πλευρά: η ακροδεξιά.

Συνέχεια →

ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΥΛΟΥΡΗ

Ο διάλογος σχετικά με το αν θα πρέπει να δοθούν πολιτικά δικαιώματα στους μετανάστες έχει αναδείξει δύο αντιμαχόμενες ομάδες, οι οποίες, όπως συχνά συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις, εμφανίζονται με όρους ακραίας αντιπαλότητας και διαφωνίας. Απέναντι στο απόλυτο «ναι» ορθώνεται ένα κατηγορηματικό «όχι». Η εικόνα αυτή καλλιεργείται για πολιτικές και επικοινωνιακές σκοπιμότητες και δεν αποδίδει τις πραγματικές θέσεις των κομμάτων αλλά ούτε και των πολιτών. Συνέχεια →

Η Νάντια Ουρμπινάτι δεν βρίσκει αστείο ούτε γραφικό τον Μπερλουσκόνι. Οσο πολλοί συμπατριώτες της και ακόμη περισσότεροι Ευρωπαίοι γελούν με τα απίστευτα καμώματά του, η Ουρμπινάτι κάνει λόγο για μια «πληγή δεσποτισμού» από την οποία υποφέρει η χώρα της και αγωνιά θεωρώντας πως αρνούνται να αντικρίσουν την πραγματικότητα: «Η σημερινή κυβέρνηση είναι πολύ ακραία.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Παρασκευή απόγευμα στην Ερμού, μια ομάδα αστυνομικών καταδιώκει μετανάστες μικροπωλητές, σε ένα επεισόδιο αμείλικτης πάταξης των ενόχων της οικονομικής κρίσης. Οι καταδιωκόμενοι τσουβαλιάζουν άρον-άρον την πραμάτεια τους και τρέχουν όσο πιο γρήγορα γίνεται, με αποτέλεσμα ένα μέρος της να πέφτει στον πεζόδρομο. Απ’ όσους βρίσκονται εκείνη την ώρα στο σημείο, άλλοι παρακολουθούν, ευχόμενοι οι μετανάστες να τα καταφέρουν, άλλοι περνούν αδιάφορα -το κυνήγι μικροπωλητών δεν είναι δα και σπάνιο θέαμα΄ υπάρχει, ωστόσο, και μια τρίτη κατηγορία.

Συνέχεια →

Η πιο σημαντική τομή που φαίνεται να κομίζουν οι νέες ρυθμίσεις για την απονομή ιθαγένειας σε μετανάστες/τριες συνίσταται στη ρήξη που επέρχεται στην «εθνική ταυτότητα» όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στο «συλλογικό φαντασιακό» των Ελλήνων επί πολλές δεκαετίες, λόγω μιας συστηματικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης από παντελώς εσφαλμένες και επιστημονικά ατεκμηρίωτες αντιλήψεις περί «ιστορικής και πολιτισμικής συνέχειας».

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Ο διανοούμενος, σύμφωνα με τον Γκράμσι, δεν είναι πια αυτός που συγκινεί με την ευγλωττία του, αλλά εκείνος που παρεμβαίνει στα κοινά ως δημιουργός, «μόνιμα πειστικός» (προπαγανδιστής) και οργανωτής· οργανωτής της ηγεμονίας -της πολιτικής και ιδεολογικής καθοδήγησης, ας πούμε- και, από αυτήν την άποψη, «υπάλληλος» της κυρίαρχης ταξικής συμμαχίας.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΑΛΜΠΑΝΗ

Για να είμαι ειλικρινής το Ψυχή Βαθιά του Παντελή Βούλγαρη μού φάνηκε καλύτερο από ό,τι περίμενα -περίμενα τα χειρότερα. Όχι ότι πρόκειται για πολύ σπουδαίο σινεμά -και οι χαρακτήρες δεν αναπτύσσονται και η ευκολία του συναισθηματισμού δεν αποφεύγεται. Όπως επίσης είναι καταφανής η σεναριακή προσαρμογή των ιστορικών γεγονότων στην προκρούστειο κλίνη της «εθνικής συμφιλίωσης» -οι μεν στρατηγοί του Εθνικού Στρατού παρουσιάζονται ως κατά βάθος ψυχούλες, στο δε Δημοκρατικό Στρατό δεν μάχεται ούτε μισός εθνικά Μακεδόνας… Ωστόσο, η ταινία βλέπεται χωρίς πλήξη, και σε ό,τι αφορά την πολιτική τοποθέτησή της, μού φαίνεται μάλλον υπερβολικός ο χαρακτηρισμός της ως η «Ελένη» της εποχή μας. Η ιστορική ανάγνωση που κάνει, θα ταίριαζε πιο πολύ στο υφιστάμενο μετασοσιαλδημοκρατικό ΠΑΣΟΚ (γι ‘αυτό άλλωστε άρεσε και σε τόσους από τον Συνασπισμό…), παρά σε μια τραμπούκικη ακροδεξιά τύπου Γκατζογιάννη.
Συνέχεια →

ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Αν η αριστερά είναι μία και ταυτόχρονα πολλές, μπορούμε –καταχρηστικά έστω, αλλά επ’ουδενί παραδοξολογώντας– να υποστηρίξουμε ότι υπάρχουν τόσες «δημοκρατίες» όσες και «αριστερές». Για μια από αυτές, φέρ’ ειπείν, «η δικτατορία του προλεταριάτου είναι η πιο πλέρια δημοκρατία»· για μια άλλη, η δημοκρατία εξαντλείται στις εκλογές και τον «πλουραλισμό»· μια τρίτη, τέλος, δεν βλέπει στις εκλογές και τους θεσμούς παρά «τεχνάσματα» των κυρίαρχων για να ξεγελούν και να ενσωματώνουν τους κυριαρχούμενους. Διάφορες εκδοχές της αριστεράς, εξάλλου, ακόμα κι αν ομνύουν στη δημοκρατία, αντιμετωπίζουν το ζήτημα με θεωρητικούς-προπαγανδιστικούς όρους και σαν αυτό να αφορά αποκλειστικά την κριτική στις αυταρχικές εκτροπές της αστικής δημοκρατίας ή μια «οραματικού» χαρακτήρα συζήτηση για το σοσιαλιστικό αύριο που δεν δημιουργεί δεσμεύσεις σε πρακτικές για το αριστερό πολιτικό υποκείμενο, παρά μόνο αποσπασματικές και συμβολικού χαρακτήρα διευθετήσεις· αναπόφευκτες συνέπειες, ο «φόβος των μαζών» και ο αποκλεισμός τους από τις αποφάσεις, η υποκατάστασή τους από υπερεξουσιοδοτημένα όργανα, «χαρισματικές» ηγεσίες και διαδικασίες απόσπασης της συγκατάθεσης ή προσχηματικής διαβούλευσης.
Συνέχεια →

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ

Το καλοκαίρι του 1795 ο Γκαίτε έγραψε για το περιοδικό Horen, που έβγαζε ο φίλος του ο Σίλερ, ένα παραμύθι και το ονόμασε Το παραμύθι (κυκλοφορεί στα ελληνικά με τις όμορφες ζωγραφιές της Μπάρμπαρας Κουζέλη από τις εκδόσεις Νήσος). Στο Παραμύθι εκτυλίσσεται το ξεμάγεμα ενός μαγεμένου κόσμου. Έχω την υποψία ότι από εκεί πήρε ο Μαξ Βέμπερ αργότερα την ιδέα να χαρακτηρίσει «απομάγευση» την ανάδυση του αστικού κόσμου. Στο τέλος του Παραμυθιού, όμως, ο Γκαίτε ξαναμαγεύει τον ξεμαγεμένο κόσμο, και οι άνθρωποι, που δεν είναι πια δεμένοι «εν δυνάμεσι και εν ισχύσεσι του αγρού», μαυλίζονται από το χρήμα. Αν ο νους του αναγνώστη πηγαίνει στον μαρξικό «φετιχισμό» και στην «Κριτική Θεωρία» της Σχολής της Φραγκφούρτης, δικαίως πηγαίνει, αλλά ο Γκαίτε προηγήθηκε.

Συνέχεια →

ΤΟΥ ΝΑΣΟΥ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗ

Αναμφίβολα δεν είναι επαναστάτες εκείνοι που διαθέτοντας μια κουλτούρα βίας και μίσους έχουν ως μοναδικό στόχο να αφαιρέσουν όσο το δυνατόν περισσότερες ζωές, αφού με τις δολοφονικές πράξεις τους συμβάλλουν στην έξαρση του αστυνομικού κράτους και στην περιστολή δικαιωμάτων. Φυσικά, αυτό που «λησμονούν» οι διάφοροι εξ επαγγέλματος «καταγγέλλοντες» είναι ότι αυταρχικό κράτος θα υπήρχε και δίχως τους δράστες αυτούς, διότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το καπιταλιστικό σύστημα εξουσίας. Συνέχεια →

ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΨΗΜΙΤΗ

Τη συνέντευξη πήρε ο Στάθης Κουτρουβίδης

*Ας ξεκινήσουμε από τα εκλογικά αποτελέσματα. Σε αυτά διακρίνεται καταρχήν μια σημαντική μετατόπιση ψηφοφόρων προς το ΠΑΣΟΚ, μια σημαντική αποδυνάμωση της ΝΔ και μικρή αλλά μείωση του ποσοστού των δυνάμεων της αριστεράς. Αυτό το εκλογικό αποτέλεσμα ανταποκρίνεται στις αγωνίες της ελληνικής κοινωνίας, τις φοβίες του εκλογικού σώματος και τις ιδιαιτερότητές του. Και αν ναι γιατί;

-Προτείνω να εστιάσουμε συνολικά στη σχέση εκλογικής διαδικασίας, εξουσίας και κοινωνίας, αφήνοντας προς το παρόν κατά μέρος τις επιμέρους εκλογικές επιδόσεις των κομμάτων. Η ερώτηση ‘αναμοχλεύει’ το γενικότερο ζήτημα του κατά πόσο η διενέργεια εκλογών, κορυφαία πολιτική διαδικασία στην αστική δημοκρατία, ανταποκρίνεται ουσιωδώς στις υποκειμενικές ανάγκες των ανθρώπων. Συνέχεια →

ΤOY ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΕΔΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Θυμάμαι μικρό παιδί τον Ιούλιο του 1965. Η αποστασία και η ανατροπή της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου του πρεσβύτερου έδωσαν την αφορμή για την πρώτη επαφή μου με την πολιτική ζωή του τόπου, περισσότερο συστηματικά από τις σκόρπιες εντυπώσεις που συνέλλεγα μέχρι τότε. Διάβαζα με πάθος την εφημερίδα της ημέρας (Τα Νέα), αρχίζοντας από το πολεμικό χρονογράφημα του Ψαθά και τις γελοιογραφίες. Συνέχεια →

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΣΤΑΜΑΤΗ

Μπροστά στη διαφαινόμενη άνοδο της αποχής στις επικείμενες ευρωεκλογές, τηλεοπτική διαφήμιση προτρέπει τους ψηφοφόρους να πάνε να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, αντί να διαθέσουν αλλιώς τον καλοκαιρινό χρόνο τους, όπως, αντιθέτως, μας νεύει ορισμένο life-style της συγκυρίας. Το σποτάκι διεγείρει τη φιλοτιμία του ψηφοφόρου με το φαινομενικά καταλυτικό επιχείρημα: «5 λεπτά για τα επόμενα 5 χρόνια»!

Το σύνθημα είναι απολύτως κυριολεκτικό και ευλογοφανές. Τι είναι 5 λεπτά της ώρας, που ο καθείς μπορεί να διαθέσει από τον χρόνο του, προκειμένου να συγκαθορίσει τη σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα επόμενα 5 έτη; Δεν αξίζει τον κόπο, ώστε έκαστος εξ ημών να νιώσει Ευρωπαίος πολίτης σε θεσμικά κορυφαία στιγμή, που επαναλαμβάνεται κάθε 5 χρόνια;

Πράγματι. Ειδικά για τη δική μας αριστερά, είναι αυτονόητη ηθική και πολιτική υποχρέωση να επηρεάσουμε από κοινού την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Να δυναμώσουμε τη φωνή των από κάτω, δηλαδή της συντριπτικά μεγάλης πλειονότητας των μελών καθεμίας ευρωπαϊκής κοινωνίας, ενάντια στην πλουτοκρατική πολιτική των δυνάμεων του πανευρωπαϊκού δικομματισμού. Να διατρανώσουμε και σ’ αυτή την ευκαιρία ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, επειδή έχει γίνει ηθικοπολιτικά αναγκαίος. Όχι μόνο σε κάθε κράτος-μέλος χωριστά, αλλά σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και τελικά σε όλη την οικουμένη. Θα ήμασταν ασυνεπείς, εάν, ενώ πιστεύουμε όλα τα παραπάνω ειλικρινώς, συνάμα απεμπολούσαμε το στοιχειώδες χρέος να ψηφίσουμε με πάθος για όλα αυτά και πολλά ακόμη.

Μια στιγμή, όμως. Αν διαβάσει κανείς το διαφημιστικό σποτ πίσω από τις γραμμές του, ποιο μήνυμα εκπέμπει τούτο; Πόσες φορές, άραγε, έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει ο πολίτης τα ευρωπαϊκά πολιτικά πράγματα σε ένα κανονικό μήκος του βίου; Ας πούμε 11 φορές, δηλαδή για 55 χρόνια. Αν τώρα πολλαπλασιάσουμε τα 5 λεπτά για καθεμία εκλογική διαδικασία επί 11, προκύπτουν 55 λεπτά της ώρας για ολόκληρο διάστημα ζωής, σωστά;

Ας αφήσουμε τώρα την απλή αριθμητική κι ας έρθουμε στην πολιτική θεωρία και πρακτική. Το νόημα του παραπάνω συμβολισμού παίρνει πλέον χροιά μελαγχολική. Σε ολόκληρη τη ζωή του, δηλαδή, ο Ευρωπαίος γίνεται πολίτης για μόλις 55 λεπτά της ώρας! Απελπιστικά φτωχό ακούγεται. Αν με το παραπάνω διαφημιστικό οι υπεύθυνοι ελπίζουν ότι θα φιλοτιμήσουν τους Ευρωπαίους ψηφοφόρους να ασκήσουν το εκλογικό καθήκον τους, τότε μάλλον αστόχησαν. Εις πείσμα των προθέσεων των τεχνοκρατών που το συνέλαβαν, το διαφημιστικό μήνυμα άθελά του επικυρώνει έναν λόγο για πολιτική αδιαφορία με τον πιο παραστατικό τρόπο!

Η παράμετρος αυτή δεν είναι αμελητέα στη συνείδηση πολλών ανθρώπων, όχι απαραίτητα πολιτικά απαθών αφεαυτών. Ανατρέχει στην καθόλου παράλογη δυσπιστία, ήδη των Μοντεσκιέ και Ρουσσώ, απέναντι στην κοινοβουλευτική δημοκρατία (αγγλικού τύπου, του 18ου αιώνα). Ο ψόγος είναι πασίγνωστος και εν πολλοίς αληθής: ο υπήκοος μετατρέπεται στιγμιαίως σε πολίτη κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια. Ενδιαμέσως, όμως, πώς μπορεί ο νεωτερικός ιδιώτης να παραμένει και ενεργός πολίτης;

Για τους δημοκράτες πολίτες της αριστεράς, το ερώτημα έχει απαντηθεί προ πολλού. Όποιος νοιάζεται πραγματικά για τους όρους τού κοινώς ευ ζην παλεύει καθημερινά και ποικιλότροπα γι’ αυτούς. Τόσο για τη δημοκρατική πολιτική μορφή της κοινωνίας αυτή καθεαυτήν όσο και για το κοινωνικο-πολιτικό περιεχόμενο των συνταγματικών διευθετήσεων, των νομοθετικών πρωτοβουλιών, των πολιτικών αποφάσεων. Το δημοκρατικό πολιτικό παίγνιο δεν εξαντλείται την ημέρα των δημοτικών, εθνικών ή ευρωπαϊκών εκλογών. Μας καλεί να αγωνιζόμαστε διηνεκώς για ανθρώπινο παρόν κι ένα καλύτερο μέλλον. Σε όλους τους τόπους, θεσμικούς ή μη, όπου διακυβεύονται η πραγματική ελευθερία, η ουσιαστική ισότητα, η αυθεντική αλληλεγγύη. Σε ολόκληρη τη διάρκεια μιας κοινοβουλευτικής τετραετίας ή πενταετίας. Σε ολόκληρη τη ζωή μας, εν τέλει.

Με μια ποιοτική διαφορά: οι δημοκρατικοί πολίτες της Αριστεράς καθόλου δεν επιτρέπεται να υποτιμούμε την αξία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στα σύγχρονα, πολυάνθρωπα πολιτικά ολοκληρώματα. Μόνο που, παράλληλα με αυτήν, οραματιζόμαστε το βάθεμα του δημοκρατικού ιδεώδους: γενικευμένη κοινωνική και οικονομική δημοκρατία. Τούτο υπερβαίνει, βεβαίως, τα όρια αντοχής του καπιταλιστικού συστήματος. Ωστόσο, εάν δεν μπορούμε να πραγματώσουμε εδώ και τώρα αυτή την «πορεία στον ουρανό», οι ανάγκες του παρόντος παραείναι επιτακτικές, ώστε να αδιαφορούμε γι’ αυτές, στο στενότερο πλαίσιο και τις ειδικότερες περιστάσεις του κοινού βίου μας. Για ποιους, λοιπόν, και σε ποιο ακριβώς πράγμα θα ήταν λύση η αποχή;

Ο Κώστας Σταμάτης είναι καθηγητής του Τμήματος Νομικής του ΑΠΘ

ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΣΕΚΕΡΗ

Η τριτοδιεθνιστική παράδοση του ΚΚΕ το έχει προικίσει με ορισμένα πολύ διακριτά χαρακτηριστικά. Το ένα είναι η συνετή και πειθαρχημένη στάση του απέναντι στον «ταξικό εχθρό» και τους πολιτικούς του εκφραστές. Στάση που παίρνει πολύ συχνά την μορφή ανέξοδης διαμαρτυρίας ή ελεγχόμενης επαναστατικής γυμναστικής, προκειμένου να μην ξεφύγει από τον έλεγχο η «ταξική σύγκρουση», να μην εκτραπεί το οργανωμένο σχέδιο ανατροπής του καπιταλισμού, να μη δοθεί λαβή για χτυπήματα από τον αντίπαλο, να μην απομονωθεί το εργατικό κίνημα από τα –άκρως συντηρητικά– μεσαία στρώματα. Το δεύτερο είναι η απόλυτη ιδεολογική εχθρότητα απέναντι σε κάθε άλλη αριστερή δύναμη, οργανωμένη ή κινηματική. Όσο πιο κοντά στο ΚΚΕ βρίσκεται κάποιος τόσο πιο επικίνδυνος σοβαρός αντίπαλος θεωρείται. Τέλος, το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η απόλυτη προσήλωση στο καθοδηγητικό κέντρο, ακόμα και σήμερα, που το κέντρο αυτό δεν υφίσταται.

Η εξάρτηση από το ΚΚΣΕ

Η πρώτη και τελευταία σύγκρουση του ΚΚΕ με το διεθνές καθοδηγητικό κέντρο έγινε από τον Ζαχαριάδη και την πλειοψηφία της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης τις παραμονές του ιστορικού 20ού Συνεδρίου. Η εντυπωσιακή ανατροπή του Ζαχαριάδη από την ίδια του την Κεντρική Επιτροπή, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τον ακολουθούσε τυφλά σε κάθε εκτροπή, εδραίωσε μια ισχυρή εξάρτηση του ΚΚΕ από το ΚΚΣΕ, που δεν διαταράχτηκε ποτέ μέχρι τη διάλυση του τελευταίου. Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ διαλύθηκαν το 1958 οι παράνομες κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ (και μάλιστα, όπως υποστηρίζεται από στελέχη της εποχής, προκειμένου να διευκολυνθεί η εμπορική προσέγγιση της Σοβιετικής Ένωσης με την Ελλάδα). Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ εξορίστηκε και πέθανε στη Σιβηρία ο Ζαχαριάδης, χωρίς να έχει παραβεί κάποιον νόμο του σοβιετικού κράτους και χωρίς να είναι καν σοβιετικός πολίτης. Με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ εξαφανίστηκε από το προσκήνιο ο Κολιγιάννης –ο οποίος μάλιστα δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα, παρότι απέκτησε αυτό το δικαίωμα ως πολιτικός πρόσφυγας– και αντικαταστάθηκε αιφνιδιαστικά από τον Χαρίλαο Φλωράκη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ζήτημα της απόλυτης εξάρτησης από τους Σοβιετικούς δεν υπάρχει στην ατζέντα της βαθύτατης εσωκομματικής διαίρεσης, η οποία οδήγησε στη διάσπαση του 1968, παρά μόνο μεμονωμένα, δειλά και περιστασιακά. Για παράδειγμα, το ζήτημα των μαζικών συστηματικών διώξεων που υπέστησαν από το σοβιετικό καθεστώς οι αγωνιστές της Τασκένδης, ως πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τη δημοκρατία δεν απασχόλησε κανέναν απολύτως στο εσωτερικό ή το εξωτερικό, εκτός ίσως από τον Μίκη Θεοδωράκη. Και η αμφισβήτηση της Σοβιετικής Ένωσης άρχισε μόνο όταν η ομάδα των στελεχών που αποκλείστηκε από την 12η Ολομέλεια απέτυχε να αποσπάσει το χρίσμα των Σοβιετικών και κινήθηκε προς τους ευρωκομμουνιστές της Δυτικής Ευρώπης. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο Δ. Παρτσαλίδης υπήρξε το στέλεχος που είχε μακράν τις στενότερες σχέσεις με τους Σοβιετικούς στην ιστορία του ΚΚΕ, σχέσεις που παρέμειναν αδιατάρακτες καθ’ όλη τη διάρκεια της σταλινικής αλλά και της χρουτσοφικής περιόδου.

Η διάσπαση του ’68 και η συγκρότηση του ΚΚΕ εσωτερικού εντός του ευρωκομμουνιστικού ιδεολογικού ρεύματος εδραιώνει ακόμα περισσότερο την εξάρτηση του ΚΚΕ από τη Σοβιετική Ένωση. Η μακρά παραμονή της ηγεσίας στην προσφυγιά ίσως παίζει κάποιον ρόλο. Αυτό όμως είναι κάτι που ποτέ δεν ίσχυσε για την ανάλογη περίπτωση του ΚΚ Ισπανίας.

Ενάντια σε αριστεριστές και αναθεωρητές

Το 1974, η μεταπολίτευση και η κατάργηση του ν. 509 αφήνει στο ΚΚΕ ανοιχτό το πεδίο της νόμιμης δράσης, για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρόνια. Η τελευταία απόπειρα του ΚΚΕ να συνδυάσει τον ταξικό αγώνα με μια ομαλή ενσωμάτωση στο πολιτικό σύστημα –μια προσπάθεια που ο Ζαχαριάδης θα εισηγηθεί στο 7ο Συνέδριο του 1945, αρκετά χρόνια πριν το κάνει στην Ιταλία ο προσωπικός του φίλος Παλμίρο Τολιάτι– είχε πνιγεί μέσα στη σκληρή μεταβαρκιζιανή τρομοκρατία και στον τελικό προσανατολισμό προς την εμφύλια σύγκρουση. Τριάντα χρόνια μετά, η κατάσταση είναι διαφορετική. Και το ΚΚΕ της μεταπολίτευσης έχει δύο σοβαρά πολιτικά θέματα να αντιμετωπίσει.

Το ένα είναι η πλήρης κατοχύρωση της νομιμότητας, σε συνθήκες που ο εμφύλιος είναι ακόμα εν πολλοίς ζωντανός, τόσο στον κρατικό μηχανισμό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο. Η προσπάθεια για εδραίωση στη νόμιμη πολιτική δράση θα οδηγήσει το κόμμα σε αποστάσεις από τους αυθόρμητους αγώνες που ξεσπάνε με τη μεταπολίτευση σε χώρους παραγωγής και, λίγο αργότερα, στα πανεπιστήμια. Η άμεση ανάγκη να ελεγχθεί αυτό το ξέσπασμα και να τεθεί κάθε είδους κινητοποίηση υπό τη στενή κηδεμονία των οργανωμένων δυνάμεων του ΚΚ το οδηγεί σε ένα οξύτατο μέτωπο απέναντι σε κάθε είδους αριστεριστές, οργανωμένους ή μεμονωμένους, οι οποίοι ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια μέσα στους κοινωνικούς χώρους. Αποκορύφωμα της τακτικής αυτής είναι η στρατιωτική επίθεση με καδρόνια στην κατάληψη του Χημείου, το 1979. Μια ενέργεια που, όπως και πολλές άλλες ανάλογου ύφους, δεν στρέφεται προφανώς εναντίον των κυβερνήσεων και του συστήματος, αλλά κάθε αριστερού αυτόνομου πόλου μέσα στα κινήματα. Κάτι ανάλογο θα γίνει και στον εργατικό χώρο, όπου με τη μέθοδο των κλαδικών σωματείων ελέγχονται οι απείθαρχοι και οι απείθαρχες στα εργοστάσια. Στην πορεία αυτή, τα πιο δυναμικά και ριζοσπαστικά στοιχεία, στα πανεπιστήμια και την παραγωγή, απομακρύνονται από το κόμμα, είτε διά της εθελουσίας εξόδου είτε με διαδοχικά κύματα μαζικών διαγραφών.

Για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού

Το δεύτερο ζήτημα είναι η υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης. Η μεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα έχει να βγάλει πέρα την παγκόσμια διπολική σύγκρουση απέναντι στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, πρέπει να υπερασπιστεί το εσωτερικό της καθεστώς και τη σφαίρα κυριαρχίας της, αλλά και να διευρύνει την επιρροή της σε κομμάτια του Τρίτου Κόσμου, που απελευθερώνονται μετά την κατάρρευση της αποικιοκρατίας. Μια πρόσθετη σκοτούρα είναι τα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα που συγκροτούν το ρεύμα του ευρωκομουνισμού. Τα κόμματα αυτά δείχνουν να συμβιβάζονται με την υπαγωγή των χωρών τους στην δυτική σφαίρα επιρροής και ειδικά στο ΝΑΤΟ, ενώ ταυτόχρονα προωθούν δραστικά την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που η σοβιετική πλευρά δεν αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη θέρμη. Κυρίως όμως, και ιδιαίτερα μετά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, υψώνουν τους τόνους της κριτικής απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς και ανοίγουν τα ζητήματα δημοκρατικών ελευθεριών στην Ανατολική Ευρώπη. Είναι κάτι που την Σοβιετική Ένωση την ενοχλεί ιδιαίτερα, καθώς ο αντίκτυπος της ευρωκομμουνιστικής κριτικής είναι απολύτως ενθαρρυντικός για τα ρεύματα της εσωτερικής αντιπολίτευσης τα οποία διαμορφώνονται στο ανατολικό μπλοκ.

Η κατάσταση αυτή αναδεικνύει τα κεντρικά πολιτικά καθήκοντα της περιόδου για το ΚΚΕ: Τη συνεπέστατη πάλη για ανεξαρτησία από το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και τα δυτικά πολυεθνικά κεφάλαια. Την, με κάθε κόστος, υπεράσπιση της σοβιετικής πραγματικότητας, τόσο στο εσωτερικό του ανατολικού μπλοκ όσο και σε επίπεδο διεθνών πρωτοβουλιών, ακόμα κι αν πρόκειται για εισβολές στο Αφγανιστάν, για τη στρατιωτική καταστολή των εργατικών αγώνων στην Πολωνία ή ακόμα και για την υποστήριξη της χούντας στην Αργεντινή. Και, τέλος, ένα πολύ σκληρό ιδεολογικό μέτωπο απέναντι στον εγχώριο ευρωκομουνισμό / οπορτουνισμό / ρεφορμισμό / αναθεωρητισμό.

Έτσι, η σύγκρουση με τον αριστερισμό στο πεδίο των κοινωνικών αγώνων και με τον ευρωκομουνισμό στο πεδίο της δημοκρατίας θα είναι τα μοναδικά στοιχεία της πολιτικής του ΚΚΕ που έχουν πραγματικά δυναμικά χαρακτηριστικά. Όπως το έθεσε και ένα στέλεχος που αποχώρησε το 1989 με το ΝΑΡ, «τόσα χρόνια εδώ μέσα κοιτάζουμε πώς θα τσακίσουμε τους αριστεριστές και πώς θα τσακίσουμε τους αναθεωρητές. Τον καπιταλισμό τον έχουμε μονίμως σε δεύτερο πλάνο».

Το πρόβλημα της δημοκρατίας και η νεκρανάσταση του Στάλιν

Η αδιάλλακτη υπεράσπιση του σοβιετικού καθεστώτος, η προσπάθεια επιβολής της κομματικής γραμμής στους μαζικούς χώρους και η ιδεολογική σύγκρουση με τον ευρωκομουνισμό απομάκρυναν το ΚΚΕ από κάθε ιδεολογική προσέγγιση της δημοκρατίας. Η γκορμπατσοφική παρένθεση (που οδήγησε στην συγκρότηση του Συνασπισμού, αλλά και στην απίθανη οπορτουνιστική ακροβασία της κυβέρνησης Τζαννετάκη) τελείωσε οριστικά με την κατάρρευση του «υπαρκτού» και τη διάσπαση του 1991, αποκρυσταλλώνοντας ακόμα περισσότερο την απόσταση του κόμματος από κάθε δημοκρατική αντίληψη. Και δεν εννοούμε τους δημοκρατικούς αγώνες στο κοινωνικό πεδίο, όπου το ΚΚΕ έχει παίξει σοβαρό ρόλο, παρότι ενδεχομένως δεν το συνειδητοποιεί καν. Εννοούμε τη δημοκρατία ως αντίληψη για την Αριστερά: τη συνύπαρξη, δηλαδή, τη ζύμωση, ακόμα και τον διάλογο με άλλες αριστερές αντιλήψεις, τη δημοκρατία μέσα στο κόμμα ή το συνδικάτο, και κυρίως τη δημοκρατία ως συστατικό στοιχείο του σοσιαλισμού. Τέτοια πράγματα αντιπροσωπεύουν για τον Περισσό κινδύνους ιδεολογικής και πολιτικής διάβρωσης και υποχωρητικότητα απέναντι στην αστική ιδεολογία. Ως αποτέλεσμα της μονολιθικότητας αυτής, το ΚΚΕ δεν κατάφερε ποτέ να ενσωματώσει καμία απολύτως θεωρητική επεξεργασία μεταγενέστερη του κλασικού τρικέφαλου των Μαρξ-Ένγκελς και Λένιν.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η αναστήλωση του Στάλιν. Όχι επειδή ο Στάλιν κέρδισε τον πόλεμο ενάντια στον φασισμό, ούτε επειδή το πέτυχε δίνοντας μια ώθηση στην τεχνολογική και παραγωγική ανάπτυξη του σοβιετικού κράτους. Αλλά επειδή εξόντωσε τους διαφωνούντες. Επειδή σύμφωνα με τους ενθουσιώδεις κνίτες, «ζει και σπέρνει εφιάλτες σε ρεφορμιστές και αντεπαναστάτες». Και, υπό την έννοια αυτή, η αποκατάσταση του Στάλιν με 53 χρόνια καθυστέρηση είναι ένα ισχυρό συμβολικό μήνυμα που επιδιώκει να εγείρει την αίσθηση του «πολιορκημένου κάστρου», να ενισχύσει την αντίληψη ότι «όλοι έξω από εμάς είναι εχθροί και η στρατηγική τους στοχεύει εναντίον μας». Και το μήνυμα αυτό απευθύνεται κυρίως σε όσους οπαδούς και μέλη του ΚΚΕ βλέπουν, στις σημερινές συνθήκες, καθαρά την ανάγκη για ενότητα, κοινή δράση και συνεννόηση ανάμεσα σε ολόκληρη την Αριστερά.

Ο Άγγελος Τσέκερης είναι δημοσιογράφος, συνεργάτης της «Αυγής»