ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ  ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Δημοσιεύθηκε στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2009 του περιοδικού «Απέναντι» της Αίγινας

Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι έχετε δει την ταινία «Η μέρα της Μαρμότας» στην οποία ο πρωταγωνιστής ζούσε κάθε βράδυ το ίδιο επεισόδιο με μικρές παραλλαγές, ανάλογες με τις διορθωτικές κινήσεις που έκανε κάθε φορά προκειμένου να τροποποιήσει την οδυνηρή κατάληξη. Συνέχεια →

ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΥ

Μετά την πρόσφατη καταστροφή στη βορειοανατολική Αττική, ειπώθηκαν αρκετά σχετικά με τα αίτια της χρόνιας «κακοδαιμονίας» του δασικού πλούτου στην Ελλάδα, ενώ ξανακούστηκαν τεκμηριωμένες προτάσεις που κατά καιρούς έχουν καταθέσει πολιτικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί φορείς. Συνέχεια →

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Οι Οικολόγοι Πράσινοι καταγράφουν αξιόλογες επιδόσεις σε κάθε δημοσκοπική έρευνα την τελευταία περίοδο. Σε μία μάλιστα φαίνεται να παίρνουν κεφάλι έναντι του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ, να «διεμβολίζουν» δηλαδή τον «μικρό δικομματισμό της αριστεράς», σύμφωνα με δική τους διατύπωση κατά την παρουσίαση του ευρωψηφοδελτίου.

Λογοπαίγνιο για τις ανάγκες της συνέντευξης Τύπου, θα πει ο καλοπροαίρετος αναγνώστης, που δύσκολα όμως κρύβει τις πολιτικές οριοθετήσεις έναντι της αριστεράς, πόσο μάλλον όταν την ίδια στιγμή υπήρξαν αβροί στον υπαρκτό δικομματισμό της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ. Εκεί τα σύνορα ήταν, αν όχι δυσδιάκριτα, σίγουρα μετριοπαθή και ευγενικά. Ενδεχομένως διότι η συμμετοχή τους σε κυβέρνηση συνεργασίας με τον ένα από τους δύο πόλους του δικομματισμού -κατά προτίμηση με το ΠΑΣΟΚ, αλλά και με τη Ν.Δ. δεν θα έλεγαν όχι- αποτελεί όχι μόνο ενδεχόμενο αλλά διακηρυγμένη επιθυμία τους, όπως διευκρινίστηκε στην ίδια πάντα συνέντευξη.

Τηρουμένων των αναλογιών η δημοσκοπική εκτίναξη των Οικολόγων θυμίζει εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ το φθινόπωρο του 2008, όχι βεβαίως στα ίδια επίπεδα, αλλά και οι αφετηρίες ήταν δυσανάλογες υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ: η ανταγωνιστικότητα της πολιτικής ταυτότητας, το πολιτικό προσωπικό και οι οργανωμένες κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις δεν μπορούν να συγκριθούν.

Κοινός παρονομαστής στα δυσθεώρητα δημοσκοπικά ποσοστά που καταγράφηκαν, τότε υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ και σήμερα υπέρ των Οικολόγων, η κρίση του πολιτικού συστήματος, η κρίση του δικομματισμού. Διαφορετικές όμως οι εισροές ο ΣΥΡΙΖΑ υποδέχθηκε τους απογοητευμένους του ΠΑΣΟΚ, ιδιαίτερα όλους εκείνους που αηδίασαν από το επίπεδο της ενδοκομματικής σύγκρουσης για την προεδρία, κυρίως όμως υποδέχθηκε τον νεανικό ριζοσπαστισμό, τη γενιά των 700 ευρώ, την εργασιακή επισφάλεια, τους πολυπτυχιούχους χωρίς μέλλον, μια κοινωνική κατηγορία που και σήμερα φαίνεται να εκπροσωπείται προνομιακά από τον ΣΥΡΙΖΑ σε ποσοστά εφάμιλλα των κομμάτων εξουσίας.

Αντίθετα οι Οικολόγοι Πράσινοι φαίνεται να υποδέχονται τη δεξιά διαμαρτυρία σε μεγάλο ποσοστό, γεγονός που ενθουσιάζει τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης -κανάλια, μεγαλοδημοσιογράφους, εταιρείες δημοσκοπήσεων- για ευνόητους λόγους. Αποκλίνουσες εξάλλου και οι πολιτικές στρατηγικές, η διαχείριση, αν θέλετε, της δημοσκοπικής ανόδου.

Ο ΣΥΡΙΖΑ στο πικ της δημοσκοπικής ανόδου παρέμεινε μια κατεξοχήν αντισυστημική πολιτική δύναμη: όχι μόνο δεν παραιτήθηκε από το μείγμα πολιτικής που κατοχύρωσε όλη την προηγούμενη περίοδο, αλλά το όξυνε, σε στιγμές μάλιστα κοινωνικής έντασης, όπως στην εξέγερση του Δεκέμβρη.

Αντί να «λειάνει» τον πολιτικό του λόγο, να στρογγυλέψει τις πολιτικές αιχμές, να υποδεχθεί τα μεσαία στρώματα που αναζητούσαν πολιτική στέγη -εντός του πολιτικού συστήματος- παρέμεινε προσηλωμένος στις «διαιρετικές τομές» απέναντι στο φθαρμένο πολιτικό σύστημα, στην «κοινωνική μεροληψία» υπέρ του κόσμου της εργασίας. Επιχείρησε μάλιστα να δώσει στρατηγικό βάθος -τη «μεγάλη αφήγηση»- στην πολιτική του πρόταση βαθύνοντας τα ζητήματα του σοσιαλισμού στον παρόντα χρόνο, με κλειδιά τη οικονομία των αναγκών και την επαν-οικειοποίηση των δημόσιων αγαθών.

Στον αντίποδα η διαχείριση των Οικολόγων: πολιτική χαμηλών τόνων, πολυσυλλεκτική, χωρίς αιχμές ακόμα και σε θέματα που στο πρόσφατο παρελθόν είχαν σηκώσει τον πήχη, στα αντιεθνικιστικά για παράδειγμα. Επιδερμική και η κριτική στο πολιτικό σύστημα, εντός πλαισίου, χωρίς κοινωνικές αναφορές, δέσμιοι μιας επιπόλαιας ανάλυσης περί «διαταξικότητας» των περιβαλλοντικών προβλημάτων, η οποία όμως τους εκθέτει, σε περιόδους μάλιστα οικονομικής (και περιβαλλοντικής) κρίσης, δηλαδή σε περιόδους συστημικής κρίσης του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος.

Η αλήθεια είναι ότι οι Οικολόγοι Πράσινοι (Ελλάδας), ενώ ξεκίνησαν ως η «αριστερή» αντιπολίτευση των πράσινων κομμάτων, κριτικοί στον Φίσερ και τον Κον Μπεντίτ, αντιγράφουν πλέον τους Γερμανούς ομόλογούς τους. Τα πράσινα κόμματα στη Δ. Ευρώπη εκπροσώπησαν ένα σπουδαίο κίνημα της δεκαετίας του ’70, που έδωσε αξιοσημείωτους αγώνες ενάντια στην καταστροφή του περιβάλλοντος και την απειλή του πυρηνικού πολέμου, για να αφομοιωθούν γρήγορα από την Κίρκη του πολιτικού συστήματος και να καταλήξουν στην ενεργή υποστήριξη, από υπεύθυνες κυβερνητικές θέσεις, των βομβαρδισμών στη Γιουγκοσλαβία και της νεοφιλελεύθερης ατζέντας παρέα με τους σοσιαλδημοκράτες.

Η αριστερά δεν έχει λόγους να εύχεται μια παρόμοια εξέλιξη για τους ημεδαπούς ομολόγους τους (πόσο μάλλον να τους μιμείται), αντίθετα έχει πραγματικούς λόγους να εργάζεται διακηρυκτικά και πολιτικά πρακτικά για τη γόνιμη συνάντησή τους στο πεδίο των οικολογικών αγώνων και για την πολιτική τους χειραφέτηση έναντι του αστικού πολιτικού συστήματος.

Ο Χριστόφορος Παπαδόπουλος είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ

ΤΩΝ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΥΡΙΤΣΗ ΚΑΙ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΣΕΚΕΡΗ

Με το νέο ρυθµιστικό σχέδιο, όλοι οι Έλληνες θα έχουν επιτέλους την ευκαιρία να ζήσουν τον µύθο τους στην ευρύτατη περιοχή πρωτευούσης.

Ένα σύγχρονο πρόσωπο για το λεκανοπέδιο της Αττικής υπόσχεται το Νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής, που παρουσίασε µε συνέντευξη Τύπου ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς.
Όπως τόνισε ο υπουργός, βασικές επιδιώξεις τού Νέου Ρυθµιστικού είναι, µεταξύ άλλων, η βιώσιµη χωρική ανάπτυξη, η συνετή διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων, η ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, η βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων, η διασφάλιση της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής, η προστασία τού περιβάλλοντος, ο σοσιαλισµός µε δηµοκρατία, ελευθερία και αυτοδιαχείριση, η κατάργηση κάθε διάκρισης λόγω φυλής, φύλου ή σεξουαλικών προτιµήσεων, η καταπολέµηση του φαινοµένου του θερµοκηπίου, η πάταξη της διαφθοράς, η καταδίκη τής βίας απ’ όπου κι αν προέρχεται, η προώθηση της ανακύκλωσης και η καταπολέµηση της πείνας στον πλανήτη.

Το Νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής βασίζεται σε επτά βασικούς άξονες. Ο πρώτος αφορά την ενίσχυση της προστασίας τού φυσικού (αστικού και περιαστικού) περιβάλλοντος, ο δε δεύτερος την προώθηση ενός πολυκεντρικού πρότυπου αστικής ανάπτυξης και τον περιορισµό τής αστικής εξάπλωσης. Ως εκ τούτου, βασική επιλογή τού σχεδίου είναι η προστασία των δασικών εκτάσεων και των υγροβιοτόπων τού Λεκανοπεδίου, και των σπάνιων ειδών τού ζωικού και του φυτικού βασιλείου που διαβιούν στο τροπικό δάσος µεταξύ Παλλήνης και Κάντζας, καθώς και η δηµιουργία πάρκου αγρίων ζώων στους καταρράκτες του Γέρακα. Στο πλαίσιο της πολιτικής αυτής, προβλέπεται η άµεση νοµιµοποίηση όλων των αυθαιρέτων που θα χτιστούν τα επόµενα είκοσι χρόνια, µε έκτακτη ρύθµιση που θα προωθηθεί πριν από τις προσεχείς εκλογές. Προβλέπεται επίσης να ληφθούν µέτρα για την άµεση νοµιµοποίηση των µοναδικής φυσικής οµορφιάς ηµιυπαίθριων που αφθονούν στην ευρύτερη περιοχή.

Ειδική µέριµνα λαµβάνεται για τον Υµηττό, και ειδικά για το πρόβληµα των αναψυκτηρίων τύπου Μαγγίνα, τα οποία έχουν εξελιχθεί σε µάστιγα. Όπως δήλωσε ο κ. Σουφλιάς, στο νέο Προεδρικό Διάταγµα που προωθείται θα προβλέπονται µέχρι εννέα δηµοτικά αναψυκτήρια στο σύνολο του ορεινού όγκου, µε εµβαδόν και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που να ταιριάζουν στο περιβάλλον. Ο υπόλοιπος Υµηττός θα στρωθεί µε δρόµους ταχείας κυκλοφορίας, τους οποίους θα κατασκευάσει και θα εκµεταλλεύεται για τα επόµενα 300 χρόνια η «Αχόρταξ» Κατασκευαστική ΑΕ κατόπιν ανοιχτού διαγωνισµού που έγινε στη θαλαµηγό τού διευθύνοντος συµβούλου τής εταιρείας, κατά τη διάρκεια ηµερήσιας κρουαζιέρας στην Ερµιόνη. Η ασφαλτόστρωση του Υµηττού επελέγη ως η καλύτερη µέθοδος αξιοποίησης των καµένων δασικών εκτάσεων, προκειµένου να αποφύγουµε οικολογικές καταστροφές σαν αυτή του 2007, ενώ αποτελεί και πάγιο αίτηµα των ιδιοκτητών γης, που διαθέτουν σχετικά φιρµάνια από τον Σουλτάνο.

Ο τρίτος άξονας συνίσταται στον εκσυγχρονισµό τής παραγωγικής βάσης τής Αττικής για την ανάδειξή της σε οικονοµικό κέντρο διεθνούς κύρους. Για τον σκοπό αυτό, προβλέπεται η ελεύθερη ανέγερση κτιρίων γραφείων και εµπορικών κέντρων, µε ελεύθερο συντελεστή δόµησης, καθώς και η επέκταση της εµπορικής ζώνης τού αεροδροµίου των Σπάτων µέχρι το Λαύριο. Ο τέταρτος άξονας στοχεύει στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής τής πόλης και για τον σκοπό αυτό προβλέπει την πρόσληψη 70.000 αστυνοµικών, καθώς και τη δηµιουργία ιδιωτικών εταιρειών security, µε πλήρες δικαίωµα οπλοφορίας. Ιδιαίτερο ρόλο στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής θα παίξει όµως και η κατάργηση των ασφαλιστικών ταµείων, που δροµολογείται παράλληλα από το υπουργείο Οικονοµικών. Ο πέµπτος άξονας αφορά την ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής, και για τον σκοπό αυτό θα διπλασιαστούν οι πινακίδες «Λιβ γιορ µυθ» κατά µήκος τής Αττικής Οδού και των µελλοντικών της επεκτάσεων. Περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που βρίσκονται σε αξιοπρεπή κατάσταση θα παραχωρηθούν σε ιδιώτες προς εκµετάλλευση, ενώ όσες έχουν απλώς διάφορες πέτρες τη µία πάνω στην άλλη, (ερείπια νεολιθικού οικισµού και καλά…) θα επαναξιολογηθούν και είτε θα ενσωµατωθούν σε σύγχρονες κατασκευές είτε θα µπαζωθούν και θα ενταχθούν στο σχέδιο πόλης.

Ο έκτος άξονας αφορά την επέκταση του Μετρό, ώστε να καλύψει το 80% τής υπό ανάπλαση περιοχής. Θα κατασκευαστούν 25.000 χιλιόµετρα νέου δικτύου µε 420 σταθµούς που θα συνδέουν το Πικέρµι µε τη Δραπετσώνα, το Λαύριο µε τον Ωρωπό και τα Οινόφυτα, την Κηφισιά µε το Μενίδι, τις Μικροθήβες µε τα Παλιοφάρσαλα, τη Ραφήνα µε την Κύθνο και τον Νέο Βουτζά µε την Άνδρο. Το έργο θα έχει ολοκληρωθεί στα επόµενα 70 χρόνια, ενώ προβλέπεται και ανταπόκριση µε την εκτροπή τού Αχελώου. Και εδώ θα παίξει καθοριστικό ρόλο ο Αχόρταξ, λόγω διεθνούς εµπειρίας και στενών φιλικών σχέσεων µε τον υπουργό. Το master plan τού έργου θα έχει ολοκληρωθεί µέχρι τις εκλογές, όταν θα υποβληθεί ο σχετικός φάκελος, από το τµήµα Δηµιουργίας Φανταχτερών Προεκλογικών Εντυπώσεων, που επεξεργάζεται ήδη νυχθηµερόν τις ανάγκες σε µετρό στο λεκανοπέδιο.

Τέλος, µε τον έβδοµο άξονα προωθούνται νέες µορφές χωρικής οργάνωσης, που προάγουν τη συνεργασία και τη συµµετοχή, όπως η κατασκευή γηπέδων, ξενοδοχειακών µονάδων, µεγάλων εµπορικών κέντρων, πολύ µεγάλων εµπορικών κέντρων, εξοργιστικά µεγάλων εµπορικών κέντρων, ιδιωτικών πανεπιστηµίων, και µεγαλοπρεπών ναών, αποκλειστικά µε κοινοτικά κονδύλια. Στον άξονα αυτόν εντάσσεται και η ιδιωτικοποίηση όλων των παραλίων, τουλάχιστον κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. Η στρατηγική αυτή θα αναµορφώσει πλήρως την περιοχή τού λεκανοπεδίου, που σήµερα παρουσιάζει µια εικόνα Άγριου Γουέστ, στο έλεος των πολιτισµικά καθυστερηµένων Ινδιάνων, των λαθρεµπόρων ουίσκι, των µαυριδερών Μεξικανών ληστών και της άναρχης πολεοδοµικής ανάπτυξης. Σύµφωνα µε τον κ. Σουφλιά, στρατηγικός στόχος παραµένει, εκτός από την εξαφάνιση κάθε ίχνους δάσους από το λεκανοπέδιο, η δέσµευση όλων των εθνικών και κοινοτικών πόρων των δύο επόµενων δεκαετιών σε έργα οικοδοµής µεταξύ Σταυρού και Ραφήνας, καθώς και η συγκέντρωση στην περιοχή ολόκληρου του πληθυσµού της Ελλάδας µέσα στα επόµενα 20 µε 25 χρόνια. Έτσι προωθείται µε ριζοσπαστικό τρόπο το στρατηγικό όραµα της αποκέντρωσης, που θα αντιµετωπίσει το πρόβληµα της περιφερειακής ανισότητας στην Ελλάδα. Το πρόβληµα υποανάπτυξης της υπαίθρου θα αντιµετωπιστεί µε την κατασκευή µονάδων ηλεκτροπαραγωγής λιθάνθρακα για την ηλεκτροδότηση του λεκανοπεδίου, πυρηνικών εργοστασίων, επίσης για την ηλεκτροδότηση του λεκανοπεδίου, καθώς και µε τη δηµιουργία νέων γηπέδων γκολφ, επίσης µε κοινοτικά κονδύλια.

Όπως σηµειώνουν συνεργάτες τού κ. Σουφλιά, το σχέδιο αποτελεί µεγαλύτερης κλίµακας εφαρµογή τού αντίστοιχου σχεδίου που εκπόνησε ο Σκυλίτσης για την Ακτή Μιαούλη στον Πειραιά, και το οποίο δεν προχώρησε λόγω στατικών προβληµάτων τού ουρανοξύστη και λόγω πτώσεως της χούντας.

Οι Άγγελος Τσέκερης και Γιώργος Κυρίτσης είναι συντάκτες (και) της Γαλέρας

ΤΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ

Στο πρώτο άρθρο αυτής της σειράς ασχολήθηκα με τη φεμινιστική συμβολή στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Ισχυρίστηκα ότι ο φεμινισμός και η οικολογία παρέχουν μια παρόμοια, και συμπληρωματική, κριτική στις αξίες του κεφαλαίου – στην ποσοτικοποίηση, στον ατομισμό, και στη σύνδεση των κοινωνικών αναγκών και των περιβαλλοντικών ευαισθησιών με τις επιταγές του κέρδους. Υπάρχει και μια σύμπλευση στο ότι και οι δύο συμβολές επιτάσσουν ότι πρέπει να αμφισβητήσουμε όχι μόνο τους στόχους αλλά και τα μέσα του κυρίαρχου παραδείγματος – χωρίς τη διεύρυνση της δημοκρατίας και της συμμετοχής σε συγκεκριμένες πρακτικές, τα οράματα και οι προτεινόμενες λύσεις πάνε χαμένες. Αλλά, παρά το γεγονός ότι και οι δύο συμβολές έχουν πολλά να προσφέρουν σε ένα πρόγραμμα της αριστεράς, επηρεάζοντας σχεδόν το σύνολο των προτάσεων – η πρώτη θέτοντας το ζήτημα της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, και η δεύτερη το θέμα των ανθρώπινων σχέσεων γενικότερα σε ατομικό και εργασιακό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο κοινότητας -, ισχυρίστηκα ότι η συμβολή του φεμινισμού είναι σχετικά υποβαθμισμένη τον τελευταίο καιρό. Έθεσα και κάποιες πρώτες σκέψεις για το πώς μπορεί να αντιστραφεί αυτή η κατάσταση.

Για τη σημασία της πράσινης συμβολής χρειάζεται λιγότερη δουλειά για να πειστεί ο κόσμος της αριστεράς, μια και υπάρχει μεγαλύτερη συνείδηση για τα μεγάλα προβλήματα, όπως οι κλιματικές αλλαγές, αλλά, εξίσου σημαντικό, υπάρχουν και πολλά ενεργά κινήματα που ασχολούνται με μια μεγάλη γκάμα οικολογικών ζητημάτων. Επί πλέον, το οικολογικό κίνημα έχει, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, προσπαθήσει να γενικεύσει αυτές τις μερικές εμπειρίες και να προτείνει συνολικές λύσεις. Τώρα με την κρίση για παράδειγμα, είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ μια πρόταση που θα καλούσε για ένα σημαντικό επενδυτικό πρόγραμμα σε πράσινες τεχνολογίες. Επίσης επίκαιρη θα ήταν μια πρόταση που θα αναβάθμιζε το ρόλο των δημόσιων αγαθών σε όλα τα επίπεδα – για τους ελεύθερους χώρους στις πόλεις, για την ανακύκλωση, και για πάρα πολλά άλλα παρόμοια ζητήματα. Επειδή λίγοι και λίγες στην αριστερά θα αμφισβητούσαν την ανάγκη ενός τέτοιου προγράμματος, θα ήθελα να εξετάσω το πόσο εφικτό είναι. Ποια προβλήματα και αντιστάσεις θα αντιμετώπιζε μια τέτοια στρατηγική;

Ας πάρουμε μια απλή πρόταση προς την κοινωνία. Δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε για κάθε οικογένεια ένα σπίτι με μεγάλη αυλή και πισίνα, αλλά αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να βελτιώσουμε το στεγαστικό πρόβλημα με δημόσιες δαπάνες, την ίδια στιγμή που θα υπάρχει μέριμνα για δημόσιες πισίνες και πάρκα. Αυτό θα σήμαινε μεγαλύτερη φορολογία για τους πλουσίους και το κεφάλαιο. Θα μπορούσε να το δεχτεί το κεφάλαιο μια τέτοια πρόταση; Μια αισιόδοξη προσέγγιση θα τόνιζε ότι τα τελευταία 20 χρόνια, ίσως και παραπάνω, οι οικονομίες των αναπτυγμένων χωρών ζούνε από τα έτοιμα. Ζούνε δηλαδή από τα αποθέματα έρευνας και τεχνολογίας που ακολούθησαν τη μεγάλη παρέμβαση του κράτους στη μεταπολεμική περίοδο με τα διαστημικά προγράμματα της NASA, τα κρατικά πανεπιστήμια κλπ. Αντιθέτως στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, με τη σταδιακή απεμπλοκή του κράτους, έχουμε οδηγηθεί σε λιγότερο καταρτισμένη εργατική δύναμη και λιγότερη έρευνα που μπορούν να εκμεταλλευτούν οι επιχειρήσεις. Το εντυπωσιακό είναι ότι παρόλο την τεράστια φιλολογία για την επιχειρηματικότητα και τη νέα τεχνολογία, οι αριθμοί δεν επιβεβαιώνουν μια σημαντική επίδραση στην παραγωγικότητα – εκτός στον χρηματοπιστωτικό τομέα• στοιχείο και αυτό της τωρινής οικονομικής κρίσης. Οπότε η αισιόδοξη προσέγγιση θα μπορούσε να στηριχτεί στο ότι και το κεφάλαιο θα είχε κάτι να κερδίσει από μια στροφή στα δημόσια αγαθά, αν σε αυτά συμπεριλαμβανόταν και δαπάνες για έρευνα και την κατάρτιση των εργαζομένων.

Είναι έτσι; Το πρώτο πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι υπάρχει μια εθνική καπιταλιστική τάξη που ενδιαφέρεται για μακροπρόθεσμους συμβιβασμούς με βάση την υγεία της εθνικής οικονομίας. Για πιο λόγο η Ελλάδα να επενδύσει στην έρευνα και τεχνολογία και να μην περιμένει να πάρει τεχνολογικά πακέτα έτοιμα από τις πιο αναπτυγμένες χώρες; Στο θεωρητικό επίπεδο έχουμε απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήσεων. Αν η Γερμανία είχε πράξει παρομοίως στο δέκατο ένατο αιώνα, δεν θα είχε ποτέ καταφέρει να φτάσει τη Βρετανία. Η Γερμανία επένδυσε, και ανακάλυψε διαφορετικές λύσεις σε μια σειρά προβλημάτων που την επέτρεψαν όχι μόνο να φτάσει, αλλά να ξεπεράσει τη Βρετανία. Το κλειδί στην θεωρητική απάντηση είναι να κατανοήσουμε ότι οι λύσεις που βγαίνουν από την έρευνα δεν προϋπάρχουν της έρευνας. Αν πολλές χώρες επενδύουν στην έρευνα, μερικές θα βρουν περισσότερες λύσεις από τις άλλες, αλλά δεν ξέρουμε ποιες θα είναι αυτές εκ των προτέρων. Αλλά αυτή η κάπως θεωρητική προσέγγιση μπορεί να μη μας πάει και πολύ μακριά, για το λόγο ότι δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο ότι το κεφάλαιο σκέφτεται ακόμη στο επίπεδο των εθνικών οικονομιών. Επιστρέφουμε δηλαδή στα επιχειρήματα του Μπάτση περί μη ύπαρξης εθνική μπουρζουαζίας – αλλά με κάπως διαφορετικά επιχειρήματα.

Υπάρχει όμως και ένα δεύτερο πρόβλημα οικονομικής φύσεως. Μπορούμε να το θέσουμε σε μορφή ερωτήματος: σε πιο βαθμό η βελτίωσης της κερδοφορίας του κεφαλαίου μετά από την κρίση του 1973 βασίστηκε στην επέκταση της σφαίρας των δραστηριοτήτων του κεφαλαίου στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στην παιδεία, στην υγεία, στους ελεύθερους χώρους των πόλεων και γενικότερα στα δημόσια αγαθά; Δηλαδή μπορεί να ισχύει ότι η κερδοφορία του κεφαλαίου στο σύνολο της, στην παρούσα φάση τουλάχιστον, μπορεί να εξαρτάται από έναν περιορισμό των δημόσιων αγαθών, ή, με τα λόγια του David Harvey, μπορεί να βασίζεται σε μια στρατηγική συσσώρευσης μέσω αφαίρεσης. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, μια επέκταση των δημοσίων αγαθών θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα κρίση κερδοφορίας.

Τέλος, υπάρχει και ένα τρίτο πρόβλημα, πολιτικής φύσεως. Η πρόταση για ένα μεγάλο πρόγραμμα δημοσίων αγαθών βασίζεται στην ιδέα ότι σημαντικές ανάγκες του πληθυσμού, περιβαλλοντικές και κοινωνικές, μπορούν να λυθούν από το κράτος, ή από άλλους συλλογικούς θεσμούς. Αυτό, όπως θα έλεγε και ο Lebowitz, είναι η βάση της λογικής του κόσμου της εργασίας. Αν είναι όλο και μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων μιας κοινωνίας να διανέμονται συλλογικά μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες αυτό δεν μπορεί να μην αναιρεί τη λογική του κεφαλαίου. Ακόμα και αν δεν ισχύουν τα δύο πρώτα προβλήματα, και το κεφάλαιο έχει κάτι να κερδίσει με καθαρά οικονομικούς όρους από ένα τέτοιο πρόγραμμα, καλό είναι να περιμένουμε ότι θα αντισταθεί για λόγους πολιτικής στρατηγικής.

Και μάλιστα το κεφάλαιο έχει και την εμπειρία της μεταπολεμικής περιόδου. Η πλήρης απασχόληση, και το επενδυτικό και κοινωνικό κράτος, δεν οδήγησαν μόνο στην κρίση της κερδοφορίας στα τέλη της δεκαετίας του ’60, αλλά σε σημαντική ριζοσπαστικοποίηση μερίδας των κοινωνιών. Η στρατηγική του νεοφιλελευθερισμού είχε ως στόχο και την ανάκαμψη της κερδοφορίας αλλά και τη συρρίκνωση του εργατικού και κοινωνικού κίνημα. Με λίγα λόγια το κεφάλαιο θα συνηγορούσε σε ένα τέτοιο «πράσινο» πρόγραμμα μόνο κάτω από σημαντική πίεση, και μάλλον μόνο αν είχε πειστεί ότι η μόνη άλλη διέξοδος αποτελούσε μια ακόμα χειρότερη λύση για αυτό.

Οι παραπάνω ανησυχίες θα ίσχυαν και αν το επενδυτικό πρόγραμμα είχε εμπνευστή από τη μοβ συνιστώσα και όχι την πράσινη. Γιατί τότε τις ανέπτυξα σε σχέση με την πράσινη; Γιατί νομίζω ότι η οικολογία είναι πιο ευάλωτη στην ιδέα ότι κάποιες λύσεις μπορούν να υποστηριχτούν από όλη την κοινωνία, ότι πέρα από αυτά που μας χωρίζουν υπάρχουν και ζητήματα που μας ενώνουν όλους. Ισχυρίζομαι ότι μια τέτοια αρμονία επικρατεί μόνο στο φραστικό επίπεδο – όταν φτάσουμε σε λύσεις οι συμπλεύσεις μειώνονται δραματικά. Είναι αλήθεια ότι πολλές οικο-σοσιαλιστικές θεωρήσεις έχουν πλήρη κατανόηση των παραπάνω προβλημάτων, και κατανοούν, επίσης, το πόσο χρειάζονται μεγάλες μάχες για να αλλάξουν οι στόχοι και τα μέσα του κυρίαρχου παραδείγματος ανάπτυξης. Αλλά νομίζω ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο για τη πράσινη συμβολή στο σύνολο της. Όλα αυτά δεν αναιρούν τη σημασία των προτάσεων που έρχονται από αυτό το χώρο – κάθε άλλο μάλιστα. Αλλά χρειάζεται αυτές οι προτάσεις να ενταχθούν σε ένα πολιτικό σχέδιο που θα προβλέπει τις πιθανές αντιστάσεις και πως μπορούν να ξεπεραστούν. Αλλά πιο πολύ για αυτά τα ζητήματα θα πούμε στο τελευταίο άρθρο της σειράς.

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ